Coğrafiyadə oşemonon

Xristifor Kolumbi de yolə kulosi Santa Mariya nomərə sərkuş iyan Kobəsoni sərkuonış bə miyonış bekardışe

Çı Xristofor Kolumbi tojə bə miyon bekardə dıyoəkənon çame.

Coğrafiyadə oşemonon — XV-XVI əsronədə çı Avropəvıjon savdı kardeyro tojə roon pəydo kardeyro bə miyon bekardə tojə, Qıton (Kuəon), Vazə dıyonışon de jıqo-jıqoşon nomışon noşone. Ávropədə jiə səyyoh iyan dıyovonon bı koy ve con sute bı koyış yolə zuş doşe. Co yano diə kardeydəy, bəvədə Ávropədə kaxti eqınye bə odəmon tov omedəbe. Əve əvon bo jiyeyro, bə dast nun vardeyro bo tojə vıron nəvedəbin. Im lıskəyən bı koy tov dodəbe. İminə coğrafi oşemonon Atlantiki Vazədıyo iyan Afrikə dıyokənondə fransə dıyovonon binoşon kardeşone. Ğənovi nomon iyan Azori sərku bə miyon bekarde, jıqo nəvemoniku pəydo kardə bey.

Coğrafiya oşemonon bino karde sərbino səbəbon

• Ávropədə coğrafi zınemoni her-hevuj omute iyan bı roədə zınəy ve bey kompasiş bə miyonış bekardışe.
• Bıəniyan xəlğon Ávropəda nıbə, mande co qıtonədə bə bo hardero ədivon.
• İspaniya iyan Portuqaliya keşvəron bə dıyovonon dastqirəti kardebəpeşt tojə telı, nığə beşə lonə zəminon pəydo karde.
• Xaçpərəstəti iyan çı Ávropə co fərhənqon bə dınyo odəm jimon varde.
• Zınemonədə bə dast vardəbə ovandon bəpeşt, co zəminonədə jiə odəmon ımoni omutero bəşə cım doy.
• Bə diərə ro sınov hardə yolə kuloson soxte.
• Kompasi bə miyon bekarde.

Xristofor Kolumbi (1451-1506) 1492-nə sori Amerika qıtə (kuə) vindeyədəy de pebıryə ro bə Asiyş şeyış pidəşbe. Mioənə əsronə jimon kardə səyyohon hejoşon piəşone bə Hındıston şə ovə riyəyon pəydo bıkən, çəyoən dəvon savdı bıkən, bıdən-bısənon. Bə Hındoston de hışki de Anadoli iyan de Qafqazi ro hestbe. Bə vaxtonədə ım roon bə Osmani soltanon keşvəri diə kardəbe. Əvonən çı Venetsiya koy odəmonku bəpeyə pul əstənin. Bı koyro Ávropəvojon hejo bo co ro pəydo karde bə həş bin. XV-XVI əsronədə odəmon həmə jıqo famedəbin ki, bə Hındıston ki bəşo bo savdı karde çəsponi ərbob bəbe. XV-XVI əsronədə avşumə latə iyan ədivon iqlə Hındıstonədə hestbey. Bı molon çoknə bəvoten Avropədə bə rüj de ruşnə nəvedəbin.

Çı Portuqali səyyoh Bartolomeu Diasş Umudi bukəş bə miyonış bekardışe. Im ko bə Hındıstoni ro okardemonədə yolə dastış qətışe.Bartolomeu Diasi həron həmə noxəş qınin, əve həni roş karde nıznəşe. Çəyo Vasko Da Qama 1498-nə sorədə çandiçandbəçəton şe beşey bə Hındıston. Femen Maqellani 1519-1522-nə sori dınyo qardışədə çı bumi qırdil bey bə dınyoş səloş jəşe. Venetsiyavoj səyyoh, Marko Polo bə Asiya kuə (qıtə) ro kardədəy ıştə vindəyonış nıvıştışe. Im nıvıştəyonış qırdəş kardışe Çı Marko Polo kitob nomədə qılə kitobış nıvışdışe.

Coğrafiya oşemonon səkıştə

Coğrafiyadə kardə oşemonon Avropədə jimon kardə xəğon rüjıqarış bə çoki bekardışe. Əyo ve molon ləjən bin. Tojə bə miyon beşə vıronədə odəmon texnikada ve bə dumo mandəbin. Hejo bı koyro əvon de hostonəti bə Avropəvojon daston mandəbin. Demiyan əvon ə zəminonışon həməşon qətımışon kardeşone. Avropəvojon bə qətım kardə zəminon 3 tispirədə odəmon vığandəbin.

1. Ovliyon.
2. Canqəvəron.
3. Ərbobon.(taciron)

Çımonədə i tispiron çı xaçpərəston ovliyonbin. Əvon məğloğe bə xaçpərəstəti əvəyn. Canqəvıəron bınəniə xəlğon ciqə arıştin. Ərbon isə boy ənə əkəyn çı savdı karde roy oəmutin. Cı coğrafi oşemonon bo ve bınəninə xəlğon viyəvoni bey. İspaniya ovliya Eman Kortes, Meksikadə jiə bınəniə imoninə xəlğon de coğrafiya oşemoni nomi bə çı bevəcə rüj haşte bımi timsol bey bəzıney. Fransisko Pizarro, Peruədə jiyə bınəninə ink nomədə xəlğon xani dızidə, çəyo çəvonku çand ton telı (ğızıl) sedə. Xani vadoy vırədə, qətedə ə xani kıştdə. Çı coğrafi oşemoni ovandin bey Avropəvojon bı jıqo ko ıştə pirpai çok qəteku bey. XV əsrədə bə taxt nıştə Portuqaliya xan Henri oj kardə dıyovonə məktəbi Vasko Da Qama iyan bənəy Barlatemo Dias nomədə dıyovonınoş bə miyonış bekardışe.