Çi Ozərboyconi təbiət

Ozarboyjoni təbiət - Çı Ozarboyjon Respublikə tarixi-coğrafi vırəş, relyef, ovə hevzon, florə inən faunə qırd kardedə.

Ozarboyjoni kəfşən xosə təbii- coğrafi muhit hələ ğədimədə bıvrə inosonon ome cəlbış kardə.

Ozarboyjoni təbiəti həxədə alimon fik, voteyon

Antik muəllifon Herodot(e.b. 5-nə əsr), Polibi(e.b. təq. 200-e.b. təq. 120), Strabon(e.b. 64/63- çəmə era 23/24), Klavdi Potolemey(təq. 90-təq. 160) inən c. ıştə əsərondə çı Ozarboyjoni coğrafi mevqeyi, marzon, ruon, jimonıə vıron, iyo bino buə tayfon, Kaspi dıyo, çəy hiç qıle dıyo əloğəş nıbe inən c şeyon həxədə məlumatış doə.

Tike bəpeşt ərəb coğrafiyaşünason inən səyyahon İbn Xordadbeh(təq. 820/826-təq. 912/913), Əbu-İshaq İtəxri(təq. 820-934), Ozarboyjon olimi Məhəmməd Naxçıvoni(13-nə əsri oxo-14-nə əsri 2-nə nimə), İroni olim Rəşidəddin Fəzlulloh (1247-1318) inən con əsəronədə Azərboyconi ekanomiyə, inzibati poəon, band inən ruon, şəhəron, çəvon aradə diəroəti, ticarət roon inən c həxədə nıvıştəşone.

Çı Qafaqazi Albaniyə tarixçi Moisey Kalankatuklu(7-8-nə əsron) “Alban tarixi” əsərədə çı Albaniyə şehrətiko, təbiəti zənqinəti inən əholi vey buə bənə keşvəri təsvirış kardə, əyo xeyli məhsuldarə zaminon, reçinə boğon inən kavuə kəfşənış be nişoş doə.Çı Venesiyəvojə F.Mauro dınyo xəritədə(1459), çı Əlşərifi(1601), çı nemes olim inən səyyohi A.Oleari (1647) xəritonədə, həmən iminə Piyotri əmri əsosən (1720) tərtib buə inən 1723-nə sordə nəşr buə “Xəşəxuniə Zaqafqaziyə inən Kaspi dıyo” xəritədə Ozarboyjoni jimon kardə vıron, çəy dəryaçon, ruon inən c nişodoəbuə.

Çı Aərbaycani coğrafiyaşunas Əbdurrəşid Bakuvi Ozarboyjoni həvo, Boku təbiəti inən iyo nati bekarde, Haci Zeynəlabidin Şirvani inən Abbasqulu ağa Bakıxanov Azərboyconi coğrəfiyə həxədə fikrış votə.Ozarboyjoni kəfşəni omuteyədə həmən V.Abix, İ.Fiqurovski, A.Zaxarov inən co kəson xıdmət buə.Ozarboyjon Respublikə kəfşəni kompleks tədğiği isə Sovet hukməti devrədə binonoəbuə, mıxtəlif miqyasədə xəriton tərtib kardə buə, sambalinə coğrafi atləson tərtib kardə buə.Respublikə harcurə omuteyədə Milli Elmon Akademiyəən rolış veye.

Ozarboyjon Respublikə tarixi-coğrafi mevqey

Ğədimə Ozarboyjoni zamin Və Asiyədə vırəbuə inən Qafqaz bandon nıso-xəşəxuniə poəku Urmiyə dəryaçə nıso inən detsə nıso-xəşəxuni bandə kəfşəni buə vıron qırd qətedə.Çəy kəfşən 200 həzo km²-sə vey buə.

Ozarboyjon dırıst xərem niməkurrədə vırəbedə.İspaniyə, Turkiyə, Yunanıston, Çin, Koreyə təqribən dı Ozarboyjoni i coğrafi panətiətəy.Avropə inən Xəşəxuniə Asiyə keşvəron şə i riə vocibə beynəlqxəlğ əhəmiyyətinə roon Ozarboyjoni kəfşənisə davardə.

Çı Respublikə kəfşən xəremiku bə nıso 400 km, kobəsoniku bə xəşəxuni 500 km məsafədə dırozbedə, 38°5´-41°55´, xərem panion inən 44°50´-50°51´ xəşəxuniə dırozoətion aradə vırə bedə.Avropə inən Asiyə dəçıkə vırədə vırəbedə, respublikə unikal qeosiyasi inən coğrafi vırə molik buə, ğədimə zəmonondə detsə ısə dınyovi iqtisodi inən bo mədəni əlğon ıştə vocibətiş oqətə.

Dıjdə Qafqaz dıştə dı nıso-xəşəxuniə poə bə Ozarboyjoni aide.İyo bə dı bandə sirə cobedə: dı Bzarduzi tıki Sə Kəm Ovcobıkə, Şahband tık(4243m) , Kənoə silsilə.Nıso-xəşəxuniə tərəf silsilon 1000–700 m bılındıətiəku qədə-qədə nızım bedə.Dıjdə Qafqaz silsilə bandədimə vıron qırd kardedə.Xərem-kobəsonədə yaylə, nıso-xəşəxuniədə Qobuston , nıso-kobəsonədə Alazaon-Həftəron inən xərem-kobəsonədə-Qusar meilliyə hoym.

Həvoş

Azəbaycani həvo keşvəri coğrafi mevqe, relyef inən Kaspi dıyo əsosən təsir kardedə.İyo niməsəhra inən hışkə kəfşənon , subtropik, mulayim inən sardə həvo rast oməbedə.Zamini kurrə 11 həvo tipədə(V.V.Koppeni qorə) 8-qıləş iyo be muəyyənışon kardə.

Respublikə sımbə ru şəbəkə, çəy kəfşəni sonki həvo ranqə korətənə tori edoydə.Ozarboyjoni kəfşənədə dıjd-qədəli 8400 nez ru heste.Çəvonədə 850 qılə 5 km-ku vey dırozədiş heste.Lokin dırozədiş 100 km-ku vey buə ruon cəmi 24-qıləye.Kur inən Aroz ruon Qafqazi ən yolə ruon buən, keşvəri ovdoə xəndəxon inən hidroelektrik enerji mənbonin.