Šifahinə ədəbijot

Šonəpəppu həxədə əfsonə

Tolyšə folklor

Gyləj hest be, gyləj ni be, ǧədimə əjjomonədə iglə Tolyšə diko gyləj vəju žijdəbe. Yn vəju ham yštə ǧəšənǧəti, həmən yštə aǧli, əxlagi-isməti ve məšhur be. Əjko əxtə məhbubəti, həjo-abur hest be ki, vindəkəson əj Xydavandi-aləmi insoni simoədə bə Tolyšə zamin vyǧandə mələk hisob kardəbin.
Bə Tolyšoston əvəsor oməbe. Kul-cošanbə, Nəvuzə idon dəvone bəpeštə divožon hijonədə, tukonədə deštə koon məšǧul bin. Vəju həsy, həsuə ijan šuə həmmə kəjko šəbin. Əv jali (čajli) mandəbe. Kə koonoš gyrd oroxni. Hələ bə coštə ve mandəbe. Vəju fik kaše ki, de tosə kəj odəmon ogarde yštə səj byšyšty. Lozim bə šejon hozoš ka, kəjbəš edo, binoš karde yšta sijo muəxolon okarde. De šonə səj randedəbe.
Məzyn, vəju kəjbə čəftə dyləko žəj jodiko bekardəbən. Əcej həsuə cicirosə bə kə ogardedə. Kəjbə okardəčəǧyn vəju sə rost kardə həsuə vində. Ə vaxt šonə cəj səjko bedə. Həsuə rə bə peš šedə, kəjbə edojdə. Ənčəx bəbolə vəju, žygo byzyn, hyšk bəbe mandəbe. Əv candibəcandi bəštə omdə. Xəčolətiko əcej rang sy bəbe. Əv cok zyndəbe ki, nə həsuə, nə həsy, nə šuə bəj hicci nibəvoten, tohnə nibəžen. Vəju fik kaše ki, həni bə hic kəsi cəšəvə beše nibənə. Dastonoš rost ka bə Xydo dərgoh, lovəš ka: - Ej Xydo, ty myni bə iglə pərəndə pegordon, az bypərym, cy məholiko duəro bybum.
Xydo əv məsə. Vəju bə gyləj ranginə kižə pegardə, šonəən əcej səjko... Əružnəko ə kižə num - "Šonəpəpu”je.

Šylə kagi nəǧyl

Tolyšə folklor

Gyləj hest by, gyləj ni by, ve-ve vaxt cimiko bə na iglə tolyšə məholiko gyləj piə žen žiəjdəby. Əvi hic kəsiš ni by, hese-ni iglə šylə kag by. Piə žen yšta kuməko əžij, kagiroš kumə puəsəko (ejvan) lonə tumo kardəby. Piə ženi sin (jaš) veən bybu, əv ham zirək, haman ki, koj cəmi əzinbəkəs by.

Bəle, piə ženə nənə ha mašgədə kagi noə uə (moǧnə) peəgəti əši bə vižor. Əvi həvate bə peštə lozim bə hardi-həši əstəni. Imijan vote lozime ki, šylə kagi noə uə (moǧnə) jol be goroš odəmon bəvi cokə pul ədəjn. Dyby žygo piə žen yšta guzərani bə ro ədəj, lozim beəjdə bə hamsuənən koməkəti əkəj, jəni pul bə ǧarz ədəj. İ rúžən ve bič bə gylə višə həjvon – ryvos piə ženi kəj pajlo dəvardedəby. Šangovəsə by, tori-mori egynydəby. Ryvosi piə ženi kagyš vinde. Dy rúž be ki, bə cəj gəvi žicci gynijə nybe, vəšjəniko ryvosi səj bə giž šedəby. Rə-rə dəšy bə so. Vindeše ki, kag šyle. Šoj-šoj karde ki, kagi rohət bəgatem.
Ym vaxt piə žen kuməko bə benton bešy. Ryvosi vindəčəǧin har še bə sə dəšy. Bə ǧəror omə ki, ryvosi bə dast bijə, pešo cəj səjko byvašty, jəni əj bykyšty.
- Ryvosə boli, xəš oməjš, ty bəki, yǧyn bəki!
Ryvos rə-rə damə by:
- Piə žen, az yšty šylə kagiro oməm.
Piə ženi vote:
- Ryvosə boli, cymy šylə kag gyləj astə, gyləj puste. Əv tyni i kərəən fər-fəri si nibəkaj. Ty boj dəmy bymand, az yšty nəho, coštə, šangonə bədom. Hic dardy-bəlo nibəbe, bəhə-byhyt. Ryvos tikəj bə fik šy. Taməkorəti bəj zu omə. Bə piə ženi votə gəpon bovəby.
Tojki bə zamin emə. Šangonə harde vaxt rəsə. Piə ženə nənə pylo-kuku patəšby. Ištaroš
šišə nimcəko, ryvosiroš syǧoləpoədə eka. Ryvosi vote:
- Bəmyro numcəko pylo ekə.
- Ty myrdoliš, ǧabi vi bəkaš.
- Piə žen - piə žen, yšty šylə kagi bəbam ha!
Bəbolə piə ženryvosi votəj bə vyrə rosni. caj pešoməjdəənym koon təkrar bin. Ryvosi həni vote:
- Piə žen - piə žen, yšty šylə kagi bəbam ha!
Hyte vaxtomə rəsə. Piə žen bentoniko ryvosi žio čynd(čyndyr) oǧande. Išta vyrəš kumə dyləko lef-noliko duz ka. Ryvosi piə ženi lef-noli tələb ka.
- Ty bu dodəš, bə kumə dəməši!
- Piə žen - piə žen, yšty šylə kagi bəbam ha!
Beəloč mandə piə žen bymijan rozi by. Ryvosi hələ čo fikonən hest by.
Piə ženi lef bə ryvosi səj edo. girəvəš kaj, kəj bə peštiko nin kardə amburə ləvoš pegate. gədə-gədə lefiš rost ka, cəxtə zuš hest by bə ryvosi səj təpə ləvo evarde. Piə ženi ryvos əxtə žə ki, cəvi čon bešy.
Nəǧl ijo orəxə. Həvoko se glə sef egyni; ilə cymy,, ilə nəǧli handəkəsi, iləən bə handəkəsi guš doəkəsi. Ne, ne, sefon həmə byrəson bə nəǧli guš doə hyrdənon (əǧylon)!
P.S. De tosə ysətnə vaxt tolyšon arəko žygo məsəl heste, votedən: "Mandə cə piə ženi šylə kagi vyrədə”.
cəj lətifə bydə bəməko durəo bybu.