Coğrafiyə tarıx
Coğrafiyə tarix
Bardə buə ekspedision iyan co-co səyyohon tərəfədə bə jimon dəvunə buə coğrafi kəşfon bəçəmə elmi gələcəkdə nəzəri iyan praktiki ümumiləşdirmon barde qorə lazim buə dıjdə həcımədə material qırdə karde imkon dodə.
Dıjdə coğrəfi kəşfon əsasə məqsədış saqılon səyohəton nəticədə dınyo fiziki xəritə müasir vindeyon bəməl ome səbəb buə.Çəmə zəmonədə dınyo xəritə “sipiə ləkon” vote bəbe mandəni.Isə coğrəfi kəşfon məqsəd tojə coğrafi qanunon iyan qanunəuyğunəti oşko kardeye.Jığo coğrafi kəşfon elmi funtamentəl sahə aid kardə bedə.Əvon zəmini hışkə kəfşəni iyan dınyo okeani bitov kəşf karde jimoni əhəmiyyət kəsb kardedə.Zəmini kəf karde iminci növbətə təbiəti müxtılif tipon qarşılıqli təsir mexanimzmi, insonon müəyyən tarixi zıneyon, təsərrüfati əlaqəti formon və s. zıne tələb kardedə.Nəzəri kəşfon iyan çəy tədbiq nıbuə coğrafiya nüşodoəbuə mırəkkəb mexanizmi iyan çəy idarə karde əsos doe əzıni.
Hejo jığo, coğrafi kəşfon müasit tarıx, coğrafiya tarixi oşko nez bedə, lokin bəy bitov nez bedəni.Jığo ki, coğrafiya tarixi fəlsəfə , nəzəri coğrafiya iyan bə co nəzəri elmon nez bedə, tikən vey metedoloji elm peqardedə.Zəmoni tələb ey bə co elmon inteqrasiyə zumand kardə.Lokin dımi ivrədə coğrafiya tarixi ıştəni inkşof məntiqi iyan qanunəuyğunəti malike.
Coğrafi kəşfon tarix tike vey jimoni praktiki əks kardedə.Dıjdə coğrafi kəşfon-15-17-nə əsron devrədə coğrafiya elmon “şahış” be və bo cəmiyyəti dıjdə praktikə əhəmiyyər kırnedəbe.Peşo əv bə dümoə pılan ovaşte, lokin ısə inən elmon və ovaştə.Isə jığo qıle zəmon omə ki, çı jimoni praktiki təlobat bə coğrafiya inkşafi zumandə şəraitış buə.Dınyo okeani, atmosferi, biosferi, qlobal ekoloji problemon, bino be, itehsal iyan xidməton kəfşən sistemon nığıliədə omute jığo təlobətondəye.
Coğrafi kəşfon tarixonku fərqli coğrafiya tarix jimoni tələbati ozəkə təmin kardedə.Qıle elm kimi coğrafiya tarix ve mırəkkəbe, əv elmon bitov inkşafiku, kadron hazzo səviyəku, nəzəri ideyon bəməl iyan oşko beku bəhs kardedə.
Tarixi fakton iyan hadison ıştənədə əks kardə coğrafiya tarixi kursi navadəşə vəzifon jintonədə buəyondə ibarəte.
-coğrafi zınəyon cəmiyyəti jimon fəaliyyəti aradə qarşılırli əloğə inkşofi tarixi dümyəndınəti nişobıdəy.
-coğrafi ideyon, prinsipon, qanunəuyğunətion iyan bəsədəşeyon bəməl iyan inkşofi tarixi dümyəndıəti nişodoye.
Müasir devrədə coğrafi zıneyon cəmiyyəti praktiki jimondəd istifadə karde istiqaməton nuşodoe iyan ım kəfşənədə mövcud buə dıjdə problemon qeyd karde.
Coğrafiyə tarixədə qırdə kardəbuə zıneyon bəşəriyyəti ım ruji iyan bo nafkonə dıjdə foydə doe bəzne.Məsələn tarixədə məlume ki, Kaspi co vıronədə ovi jiədə da həzo hektaradə əkinon, aqıətion, ron iyan dion coğrafiya bə doəye tarixi zıneyon əhali aradə zəif oşko iyan biganəti nəticəye.
Həl lap ğədimədə Çinədə məhsuldar qıvvon iyan elmi inkşof kompasi ixtıra səbəb be, ım ixtra isə ıştə nevbədə coğrafi zıneyon iyan kəşfon ozəkəbe zumand təkanış doje.
Coğrafiyə tarix ım elmi bə devron co karde tələb kardedə.Coğrafiyə jintonə devron co bedən
1.Ğədim dınyo coğrafiya tovə 5-nə əsri əhotə kardedə.Ipn devrdə inkşof kardə Ara dıyo mədəniyyəti antik coğrafi kəşfon zumand təkan doydə, ozək kəfşənon coğrafi xəriton tərtib bedə.Ğədim xəlğon iminə coğrafi təsəvvüron iyan səyohəton həxətə məlumat doydən.Antik coğrafiyaşünasondə Eretosfen, Aristotel, Ptolomey, Strabon iyan co kəson. Klassik əsəron coğrafiya tarixədə vırə nüşo doydə.
2.Mionə əsr coğrafiya tarixi (5-15) ivrədə icmal, xiristən dınyoədə təbiəti dair mıtərrəqi iyan mırtəce diəkardeyon mübarizə, Ərəb coğrafiya iyan karteqırafiyə, İbn-Bətuti, Marko Polo iyan cokəson səyohəton əks kardedə..Detsə ısə Ərəbon coğrafiya tərkibədə doəbuə Əl-Xarəzmi, Əl-Biruni, Nəsrəddin Tusi, Mahmud Kaşqari iyan cokəson kimi alimon astronomiyə, riyazi coğrafiya, xəritəşünasəti bölmə şəkilədə doə buə.
3.Tojə devr coğrafiya(15-19) Dıjdə Coğrafi kəşfon manifakturə perəse(16-nə əsri mionə 17-nə əsri detsə mionə) tarixi əhotə kardedə.In devr çı coğrafiya telə devr hesob bedə.
4.Mıasir devr coğrafiya Arktikə iyan Antarktidə, Dınyo okeani iyan kosmosədə Zəmini omute, müxtəlif coğrafiya elmi məktəbon bəməlome, ətrof mühiti mühafizə iyan bərpo iyan co kəfşənon əhotə kardedə.