Tolyšə Zərdust

Tolyšə Zərdusti barədə čo-čo ənyvyšton nyvyštəjon hystin. Cəvondə i xonəxo Zərdusti ysətnə Əfganystoni nezi bə ǧədimə, Baktirija nomədə šəhəri həndəvərondə ce momo be nyvyštə. Dyminə ənyvyšt ysətboj Zərdusti Rades nomədə šəhərədə či momo be njvjšteda. Ym šəhər jsətnə Tehroni həndəvərədə bə , Rej nomədə vyrəj. (V) Penčminə ja (VI) šəšminə əsri nimədə , gasbuən ( 638-551) šəšsa vistyhəšt, pensa penčoiminə sori jolə Ironədə žiə. Ce pejǧəmbəri momo bejku əlehdə nyvyštemonən hyste. De pəhləvion nyvyštemoni əv ( 258) dysapenčohəštsor (VII-VI) haftminə- šəšminə əsrdə Iskəndəri bə Iron ome bə nav žijə. De lingviston kardə ošemoni Avesta “ǧat” () XII -X ) cəmə eraku bə nav donzəminə ja daminə əsriku bəmə xəbə dodə. Imən bəmə əj votdə ki, Zərdustəti həmə dinonsə bə nav omə ve ǧədimə dinondə gyləjniej. Ərəstun Zərdusti ce Əflatunisə šəš həzo sor bə nav žiej nyvyštdə. Əv yštə kitobədə žygo nyvyštdə: “gylə čo čodukardə məktəb hyste. Musaku bə Ionn detobə Lotasi ijən jəhudijon, ym məktəb Zərdustətiku həzo sor bə pešo bə mijon bešə”. Demijən žygo bə sə dəše bedə ki, Zərdust Musa pejǧəmbərisə həzosoronsə bə nav žiə.

Mioənə əsrdə žijə bənəj Əl-Buruni, Əl-Bələzuri, Əl-Gəzvini, Əl-Həməvi mysylmonə alimon Zərdusti Atropetanədə, ce Kurə ru nezi ( ysətnə Azərbojčonədə) ce momo be nyvyštdən. Bənəj Meri Bojs ijən Bəl gəndəhər Tilaki nomədə alimon Zərdusti Ursijətəda ce momo be nyvyštdən. cəjoən ce Zərdusti bə Iron še əjo žie famedən.

Zərdust ce Sipitama xyjzonədə ce momo bə. Sipitama nom Avesta ǧatonədə bənəj gylə tovyǧə xyjzoni bəmə rosniə bedə. Zərdusti pə nom Purasp, moə nomyš Dogdove. Əcəj jolə byvə nomon Rətuštər ijən Ranguštər, rukə byvon nom Nuətərigə ijən Nyvətiše. Zərust ce momo beədəj bəmə ni. Sovə əǧyl momo beədəj bəpe byməmo , zərdust ysət boj syrə. Əcəj syrə dy həzosə ve šəjtonyš kyštəše. De cə vaxtnə dəbi sovə əǧylyšon de moli cumunišon šyrtəšone de pəsə pustišon pebyštəšone. Zərdust sovə əǧyl beədəj ve odəmi hədəjon haštə koon bin. Im ko šəjtonoku ve jolə bəlxyniətiš varde. Əvon bo Zərdusti kyšte ve hymyčymyšon karde. cəvon ym hymyčymon bə puc bešin. Zərdust ce Xydo dastgirəti žitono be, Xydo əj noǧo dodəbe. Zərdusti ženi nom Xovi (Xvovi) be. Əv se bəžən kəxyvand bəbe. I bəžən əv bə vevə ženi pešonə dy bəžəni bə čyvonə kinə kəxyvand bəbe. Ə vevə ženuku cəj dyglə zoəš bəbe. cə zon nom Urvəvət- nərə ijən Xyvərəcitrə be. Əvon perəsəjn boštənyšon čo-čo sənətyšon səcynišone.Urvəvət moldo ijən zəminəkašt be. Xyvəcitrə - sərbozətiš səcyniše. čo ženondəš co gylə fərzəndyš bə pešo mande. gylə zoə nomyš Isadvəstrə be. Əv pešo zərdustiəti dini jolə ləvobyžənondə be. Əmandəniə se gylə əǧlonyš kinə be. cəvon nom Freni, Triti ijən Porucistə be.

Avesta ǧaton Zərdusti bənəj gylə tarixərizə noə bə har odəmi haj rəsə odəmi bəmə nušo dodə. Zərdust ǧaton hande- hande odəmon bə ašišəti , de ijəndy bə cokə suluk vang kardə. Əv yštə dešmenon bə pand gəte sədo kardə əvoni ce šəjtoni diniku, ce xun ekardeku dast kəšero dəvon ehandedə. Ištə ehandemondə əv šərə zu de ovandinə zu barədə , cəvon bə odəmon coki- bevəčiku votdə. Əv odəmon bevəčiku dast kəše bəjəndy coki karde ovardəbe. Avesta gylə ǧatədə ce Avesta zyvondə žygo gylə ajə hyste “ Beši byvot bə Iomə bebe be koc. Dvugirim aspana, dyvigirim, pəsəna, dyvugirim, bezana, dyvigirim kažala” demijən vinde bedə ki, Avesta ce Tolyši ənkə- bənkon zyvonədə bə. Avesta har ǧati hande sərostə cəm, avazyš hystyšbe. Ə ǧaton sərostiə handemoni bəvədə še Avesta sərostəhandon maǧon handəbin. Isət bəmə bənəj muǧami rəsə muǧamaton dəcəvon nomi angyləj. Imi bəmə ce moǧamati nomon bərmalə votedən. coknə binim har ǧati nomyš hande cəmyš hgystbeše, əvoni bənəj dyǧat-dugah, seǧat- segah, co ǧat- cahargahi bəsə dəšə be səroste.

Xydo nom de Zərdusti Avesta bənəj Ahura Mazda votə bedəbe.

Xšatra Varija- taxty- tač.

Xourvatat- Dyrysəti.

Amermart- ənəmarde (dyrozə ži).

Voxu- Mana- cokə fam.

Aša Vəxišta-ašišəti.

Spenta –Orməti- Xydo məsə oroməti.

Syrəšo- votəməsəti.

Zərdustəti de šəjtoni zu hežo bə čang be, əvoni xar kardəbe.

Zərdusti dini əcəj yštən nemeson ənyvyšt Fridrix Nitšaš bə hədəjonyš varde. Əj “ Zərdusti žygoš votə” nomədəš gyləj kitobyš nyvyšte. I həzo həštsa nəvešəšminə sori ce Nitše kitobi handəbəpešt nemeson mahnepeəǧand Rixard Štrausi “ Zərdusti žygoš votə” nomədə gylə jolə simfonijaš peǧandyše. Nəv gylə xonəku bə ym simfonija hár gyla xonə nim saat dəkəšedə. By simfonijada argan ijən dəkul ( kolokol) oko doə bedə.