Tolyšə mifologijə

Tolyšə mifologijə — umumijə tolyšon mifologijə nəzəron. Tolyšə mifologijə nəzər yštənədə hestyše təbiəti kult, Avestədə zərduštəti dini təsir ijən de Islami omə elementon.

Umute

Ən iminə ki tolyšə folklori bə ǧələm səše miəllim Bajrəməlibekov Tejmurbek be, əv «Sbornik materialov dlя opisaniя mestnosteй i plemen Kavkaza» («Ǧafkazi xəlǧon ijən vyron nom-nyšon karde ičo kardə byə materialon») kitobədə 1894—1899 soronədə nyvyštəšbe. Bajrəməlibekov se gylə məǧolədə tolyšə nəǧylon, əfsonon ijən bovə kardə cijonku nyvyštyše. 1894 sorədə tolyšə general-major Mir Əsəd-bek Tbilisiədə žijə vaxtədə dastək kardyše bə zyvonšynosi, etnografi Lopatinskij L.G., ijən osə kardyše əcəj gyrdə kardə tolyšə zyvonədə «Talyšinskije teksty» («Talışinskix tekstov») tolyšə mətnon.

Dy gylə mətn tolyšə zyvonədə tolyšə nəǧylon bin — «Sehrinə sef» ijən «Tarso», — əvon bə urusi zyvon pegordynijə byəbin ijən cap kardə byəbin «Ǧafkazi xəlǧon ijən vyron nom-nyšon karde ičo kardə byə materialon» kitobədə.

Tolyšə mifologijə personažon

Əždəho — əždlhoje, more, əlejh šə igide, pešo zybudi simoje;
Alažen — čynə činsədə žen, vəšjənə žen, bə zandə ženon zəror žəj kulšijedə;
Alamerd — merdə činsədə višə vyčud, vəšjəne u bo odəmi xotojine;
Viəvənǧoli, Ǧol — bə Alamerdi oxšəš dojdə;
Čyn — iblison, kom bə odəmi zəror žəjdən;
Div — tarsəjnə, čynə vyčud, i tono əv axməxe, čo tono gonbylyve;
Duduk — bənə Xydo, voši idorə kardə, bərəkət vardejdə;
Ledu u Məhmud — əfsonədə dy gylə boəje komon yštə hovə xylos kardejdən; Tolyšə mifologijədə dešmenonku xylos kardə simo hestyšone;
Sijah Galeš (Sijo Golyš) — cy mol-mələ əsosə xyvand u hyvoskə;
Sijo Cyxo — sijo olətədə cy gələvoni (pəsəvoni, covoni, šuvnə) simo, ovandəti varde u orzujon bə vyrə rosne zynejdə
Pəri — firištə simo, kom məčusi cəmon zynejdə;
Xoxən (Xoxo) — myrdovədə vyčud;
Xydyr Nəbi, Xyzyr ja Kyrdi zoə — ovi u aləfi rəmzinə odəm, bə pəson, kəlon noǧo dojdə;
Cošəmbə Xatun — dyjoədə žijə vyčud;
Šəšə — gədə čyn, cy kyty boloədə, bə əǧyli zijan žəj dast-pocə kardejdə.