Ǧyron

Ǧyron

Ǧyron (Gurani- Kərim, Gurani- Šərif) (bə ərəbi: القُرآن əl-guran) — Ce Islam dini myǧəddəsə ijan ən əsosinə kitobe. Ǧyron cy Xydo (Allahi) hamijə syxanonin, de Čəbraili (ə) vositə bə Hz.Məhəmmədi (s) vəhj kardə byə.

Ǧyroni hestyše bəštəxos nomyš byə 114 surə ijan 6236 ajə. Ǧyroni ən dyrozə surə Bəgərə (Go) surə (286 ajə), ən kyrtə surə Kovsər (Honi) surəj (3 ajə). Ǧyroni ən dyrozə ajə ce Bəgərə surə 282-nə ajəj.

Ǧyroni de čo səmavijə kitobon (Suhuf, Zəbur, Tovrat, İnčil) fərgbydə əsosinə čəhət cəj syftə ikərədə bə Hz.Məhəmmədi ǧəlbi, pešo 23 sorə dyrozə vaxtədə ce Xydo (Allahi) tərəfo de mələk – Čəbrajyli (ə) vositə hissə-hissə nozil beje. Kalikəson votejdən ki, Bəgərə surə oxonə 2 ajə ce Xydo (Allahi) yštəniku bə Məhəmməd pejǧəmbəri (s) vəhj kardə byə.

“Ǧyron”-“handej”, “ǧyraət kardej” mənədəj.. Ǧyron deštə ləfzi ijan mənoon bə vəhji istinod bykə, 2 kərə de Čəbrajyli (ə) vositə bə oxonə nəbi Hz.Məhəmmədi (s) nozil byə, de ǧiraəti ibodət kardə byə, bəštəxosə xosjəton byə de Fatihə (Ožemon) surə bino byə, de Nas ( Xonəxo) surə səbyə səmavijə kitobe.

Ǧyroni nomon

Ǧyroni hestyše cəj yštən dylədə omə vejə nomon. Sof vej oko doə byə, məšhurbyə nomyš Ǧyrone. Candon nomonədə i ǧysmi žijədə nišo dojdəmon:

• Əl-Kitab – Ǧyronədə 230 kərə oko doə byə. Yn nom bo kali səmavijə kitobonən oko doə bejdə.
• Ummul-Kitab – İnə kitob mənoədə omə in nom bo Lovhu-Məhfuzi ijan Fatihə surəo həm oko doə byə.
• Əl-Furgan – “Həxi de batili čo bykə” mənədəj. Furgani nom 6 ajədə oko doə bejdə.
• Əl-Huda – “Hidajətbykə” ( “Bə rostə ro bijə”) mənədəj.
• Əz-Zikr – “Zikr” həm “zikr kardej” ( Xido nomon, dyvo-səno syxanon ehande) həmən “šərəf, šərəfin bej” mənoon dojdə.

Ǧyroni hestyše hənijan čo nomon: Tənzil, Hagg, Ruh, Burhan, Əziz, Šifa, Hikmət, Muhejmin, Hablullah, Fasl, Bəjan.

Ajə

Ajə luǧətədə “əlomət, ibrət, dəlil, nišon ijan bylyndə bino” mənoon dojdə. ǦYRONi hər čumlə gyləj həgigəti nišonə, ibrətbydə pənd (nəsihət) bejro səše “ajə”.nom.

Ajəon candi həxədə fərginə rəgəmon doə bejdən. Nafijəro 6217, Šejbəro 6214, Kufəvyžonro 6236, Misiryžonro 6219, Mufəssir Zəməxšəriro 6666 ajə heste.

Dynjoədə ən ǧədimə ǦYRONə nusxə Daškəndədəj (Uzbəkistan)

Ajəon tərtibot

Ajəon tərtibot, jəni ǦYRONədə ajəon vyrə ijan restə ce Xydo (Allahi) tərəfo dəvoštə byə. Bə Məhəmməd pejǧəmbəri (s) nozil byə hər ajə kon surədə kon vyrədə noəbej xəbə doə bejdəbe. Vəhjə katibonən ymoni bymiro ənyvyštinbən. Ajəon tərtibotədə hec vaxt dəgyšəti kardə byəni.

Syftə ijən oxojədə nozil byə ajəon

Syftə nozil byə ajəon Ələg (xunə laxtə) surə 1–5-nə ajəon hesab kardə bejdə. Lakin rəvojəton heste ki, Muddəssir ijan Fatihə surəon ən syftədə nozil byəon arədə vyrə gətejdə. Mədinədə syftə nozil byə surə Bəgərə surəj.

Ən oxojədə nozil byə ajəon kon ajə bej barədə can gylə nəzəron heste. Žijo zikr kardə byə ajəon har gyləj ən oxojədə nozil byə ajə bej fərz kardejdən: Bəgərə surə 278 ja 281-nə ajə, Nisa (Ženon) surə 176-nə ajə; Tovbə surə 128-129-nə ajə; Nur surə 1-3-nə ajəon, Maidə (sufrə) surə 3- ajə. Cymon dylədə ən vej ehtimol kardə byə gylə Maidə surə 3-nə ajəj: "My ymruž komil kardyme bošməno šymə din, təmom kardyme bəšməno byə yštə nemət, bəgəm kardyme islam bošməno bənə dini”.

Surə

əl Fatihə — Ǧyroni iminə surəj

“Surə”- dərəčə, jolə rutbə, šərəf, recinə bino mənəon dojdə. Surə - bənə termini ce Ǧyroni ən kami 3 ajəku bə məjdon omə bə baxšon har gyləjni doə byə nome.

Ǧyronədə heste 114 surə. Hičrətiku bə nav Məkkədə 86 ijən Hičrətiku bəpešt Mədinədə 28 surə nozil byə. "Ha insonon" votəjnə bino byə suron Məkkədə, "Ha imon vardəkəson" votəjnə bino byə suron ijan ajəon Mədinədə nozil byəjonin. ǦYRONİ 114 surəo jali Tovbə surə de "Bismillahir-rəhmanir-rəhim!"-i bino bejdəni. Cəj əvəzi Nəml surə 30-nə ajədə Sulejmon pejğəmbəri nyvyštə namə de "Bismillahir-rəhmanir-rəhim"-i bino bejdə. Əve hežo yn kəlimə (“Bismillahir-rəhmanir-rəhim") ǦYRONədə 114 kərə oko doə byə.

Ǧyroni nyvyštej

Har ajə jaxud surə nozil be-be, Məhəmməd pejǧəmbər (s) vəhj katibon vang əkəj, bəvon əvoti ki, kon ajəon kon ajəon tono, bə kon surəon nyvyšte lozime.

Šiə rəvajətonədə ǧejd kardə byə ki, pejǧəmbər(s) fot kardə bəpešt Hz.Əli (ə) 6 mangi dylədə ǦYRONİ surəon ajəbəajə de šəni-nuzuli ijan de səbəbi-nuzuli bəičo nyvyštəše. Həminə kitob təmom byə vaxt, ǦYRONİ hafizon vej bej səbəb nišo doə bejdə, votejdən, bəj ehtijoč ni. Həminə kitob imomonku bəijandy ovoštinə byə.

Lakin mahrubə vaxtonədə ǦYRONİ hafizon vərrəmə šəhid bej ǦYRONə kitobi bə vəomə nəslon rosniej zərurijəti bə məjdon vardejdə. By səbəbo de Xəlifə Uməri (r.a) təklifi ce Zejd bin Sabiti rəhbərəti žijo Əli (r.a), Osman (r.a), Ubejj bin Kaab (r.a), İbn Məsud (r.a), Əbu Dərda (r.a) i. č. səhabonədə ibarət gyləj komissijə soxtə bejdə. Otyməon nətičədə ǦYRON bənə kitobi bə dərhəl vardə bejdə. De Ybn Məsudi (r.a) təklifi bə ǦYRONİ Mushaf nom doə byə.Yn mushaf Xəlifə Əbu Bəkiri (r.a) tono myhofizə kardə byə.

Ǧyroni elmon

ǦYRONİ rostə šiklədə təfsir kardej zynejo lozim byə bə elmon ǦYRONİ elmon votejdən.(məsələn,təčvid, təfsir, təčrid, šəriət, bəlaǧət, dəlalət, ajətul-ehkam, usulul-figh...).

Nozil bey iškilon (Əsbabul-Nuzul)

Bə 1-2 ajə jaən bə gyləj surə omej iškil byə bə gylə syvoli jaən hadisə “ əsbaby nuzul “ votejdən. Ajə mənoə hykmi bə rosti dərəsejədə vej jole nuzulon iškili əhəmijət. Žygo ki, Səhabon ajəon nuzul bej iškili zynejro cəj mənoon vej cok dərəsejdəbin. Lakin har ajə nuzul bejə iškili iddo kardej əbyni. ajə nuzul bej iškili nəzyneədə əj həməjəvo dərəsej əbyni. Məsələn, Bəgərə surə 158-nə ajə: "(Ha mominon!) Həgigətən, Səfa ijən Mərvə ce Allahi əlomətonədəj (ibodəti nišononədəj). Xydo kəj (Kəbə) həčč jaən de umrə roj (de ǧajdə) zijarətbykə xonəxo ymoni təvaf kardeədə (bəcəj ətrofi gardeədə) hic gyno niše. Harkəs (vočibiku əlavə) deštə pijəj gyləj cokə ko byvindo, Xydo (Allah) (cəj kardə cokə kojku) rozi bymande (cəj əvəzi bydəj), (əj) byzyne".

Əgər ce ajə nuzuli iškili nyzynəmon, bəvədə oško bəbe ki, Həčči zijarətədə Səfo ijən Mərvə arədə Səj təvafi kardej vočib ni. Əmma bəduristi yn əməl həčč zijarəti rukne (vočibə təvafe) əv bə vyrə nyrosnə nybo, zijarət botil bəbe.

Ce ajə nozil bej iškil žygoj:

Mysylmonon syftə kərə Islami ǧajdadə həčč zijarəti bəvyrə rosneədə Səfo ijən Mərvə har gyləjədə gylə but noə bəbe, mysylmonon Səj təvafi kardeədə ce buton vəjku dəvardəninbin. Əvon cimi rost bej-nybej zynedənybin, žygo šynedəbin ki, cəvon zijarət botil bəbe. Həmin ajə nozil bej bəj dəlolət kardyše ki, həmonə vaxti yn ko vinde hic gylə gyno ni bo mysylmonon.

Nəsix-mənsux

Nəsix - luğətədə “izolə kardej (edoj), ni kardej, dəgyš kardej, nəgl kardej (pegordynej)”.. mənoon dojdə.. Bənə termini bə žinə mənoon omejdə: de gyləj ajə jaən hədisi hykmi čo gylə ajə jaən hədisi hykmi arao bekardej. Čo gylə tərifən doj bəbe: gyləj diniə hykmi de čo diniə dəlili arəo bekardej.

Bə nəsx bykə dəlili nəsix, hikmyš arao bekardə byə ajə jaən hədisi mənsux votejdən.

Gyləj ajədə de nəsixi əlagəjnə žygo hamijə bejdə: "Əmə (zəmon, məkon ijan šəraiti tələbiro) har gylə ajə (ajə hykmi) ləğv kardeədə jaən əj jodo bekardeədə, cəjsə hənijan coki jaən bəj ošə gylə bə mijon vardejdəmon. Xydo (Allah) bə har cij gadir bej zyndənišon?. Məsələn, "Šərgən (Həšipemə), Gərbən (Həšinyštə) cy Xydoj: bə kon ton bygardon (dim bygəton) Xydo (Allah) əjoj. Šubhə ni ki, Xydo (Allah) (deštə mərhəməti) gešej, (Əv, harcij) byzyne!" ajə "(Ha cymy Rəsul!) Əmə vindəmon ki, ty yštə dim bə osmon gətə, əve tyni bəšty rozi byə ğyblijə tərəf bəgordynimon.Esət yštə dimi bygordon bə Məsčidul-hərami tərəf! (Ha mysylmonlon!) Končo bybon (nomoži vaxti) yštə dimi bə vyrə bygətən! Kitob doə bəjon cok zynejdən ki, ym cy Rəbbi tərəfo gyləj həx-həgigəte. Xydo ( Allah) cəvon əməlonku bexəbə ni" ajə nəsx kardej vindedəmon...

Jaxud, "Ha imon vardəkəson! De Pejğəmbəri (har gylə ko barədə) nunəkyle gəp žeədə gəp nyžənə syftə (hurmət kardejro bə bicizon) sədəgə bydən.Yn (əməl) bošməno (cy Xydo (Allahi) tono) hənijan xəje, hənijan poke. Əgər (bo sədəgə doj) gyləj cijon nybo (dylon enyxyso)" ajə hykmi "Məgər šymə (de Pejğəmbəri) nunəkyle gəp žəjku bə nav sədəgə dojku tarsəšon? Madam ki, šymə (ymon) nykardone (sədəgə nydone) ižən Xydo ( Allah )šymə tobə ğəbul hamijəše, bəvədə nomož byvotən, zykot bydən. Bə Xydo ( Allahi) ijan Bəcəj Pejğəmbəri itaət bykən. Xydo (Allah) cic kardejdəšon-cəjku xəbədoj!" ajə vositə nəsx kardə byə.

Mehkəm ijən mytəšəbihə ajəon

Ǧyrono ajəon i ǧysm məno nəzəro ož (oško), čo ǧysmon isə vej mənənin bejdən, jəni cəvon sərəsej bə čo iškilon bastə bejdən.

De “həlol, hərom, nomož, rúžə” əhkomon əlaǧənin byə ajəon, məno nəzəro ožə (oško) ajəonin. Bymon "Mehkəmə ajəon" votejdən. Nunəkylejəti byə ajəon isə mytəšəbihə ajəon hisob bejdən.

"(Ha cymy Rəsul!) Bəty yn Kitobi (Ǧyroni) nozilbykə Əve. Cəj (Kitobi) i poə (ǦYRONİ bynə, əsosi təškilbykə) mehkəmə (mənoš rušin, hykmyš oško), čo poəš isə mytəšəbihə (cətin sərəsəjnə, sərostə mənəš zynej nybə, məǧzyš oško nybə) ajəonin. Dylonədə šatəti (šəkk-šubhə) byəkəson fitnə-fəsod eǧande ijan deštə pijə məno doj məgsədi bə mytəšəbihə ajəon dylyšon bəše (tabe bəbejn). Halonki cə ajəon izohi (cəvon həgigijə məno) syvo Allahi (jaxud syvo Allahiku ijan elmo zumand byəkəsonku) čo kəson zynej əzynin. Elmo zumand byəkəson isə: " Əmə bəvon imon vardymone, əvon həmməj cəmə Rəbbi dərgoədəj”- votejdən. Ymoni ənčəx aǧylmandə odəmon dərk bəkarden" "Yn ajəon mehkəm dutə byə gyləj kitobin".

Həǧiǧət ijən məcaz

Kəlimon yštənə mənədə oko doə bejdənbu bəj HƏGİGƏT, čo mənonədə oko doə bejdənbu bəj MƏČAZ votejdən. Gurani-Kərimi kəlimon həm yštənə mənədə, həmən məčazijə mənoədə oko doə byən.

İslami alimon vejni ǦYRONo məčazi hesty-ni ǧəbul, kalion bə həšə žəjdən. Həšəžəkəson žygo gyləj əsas vardejdən ki, məčaz – yštə fiki ifadə kardejo bə cətinəti egyneədə sə žə byə gyləj roj (vositəj) ǦYRON isə cimiku dijəroj.

ǦYRONədə byə məčaz bə 2 ǧysym čo bejdə: 1. Əglijə məčaz jaən “məčaz fi-tərkib”; 2. Luǧəvijə məčaz jaən “məčaz-fil-mufrəd”.

Bə əglijə məčazi " Cəvon tičarəti sə nygəte" čumlə misal nišo doj bəbe. İjo "sə nygəte" ijan "tičarət" kəlimon məčazijə mənoədə oko doə byə . Mənəš yme: Cəvon hidajət (bə sərostə ro omej) vadoə byə, zəloləti səcyn kardej ( sərostə roədə bešej) bəcəvon yštəni hic gylə fojdə ədəni. Həmcenin, "kubəkəsi de cəšvindəkəsi, imon vardəkəsi- de cokə əməlon dastko bəkəsi de bevəčo koon gətəkəsi ejni (bərobər) gətej əbyni.Ce kam šynedon! ( kamə aǧylijon?)", jaxud "Hic kubəkəs de cəšbyvindi jaxod zylmot de nuri (rušnə) ejni (i) bej bəzyne?!"

Bə luǧəvijə məčazi ižən "Əvon yštə angyšton bəštə gušon egətejdən” čumlə misal nišo doj bəbe. Əslədə angyšton bə guš egətej mymkun ni. İjo angyštə tykon nəzərədə gətə byə. Bə mybaliǧə (hiperbola) ro doə byə, məčazijə ifadəj.

Mysylmonon Ǧyroni həxədə nəzəron

Məkarim Širazi votejdə:

-Esət həmə dynjo mysylmonon dastədə byə ǦYRON ejzən bə Pejǧəmbəri-Əkrəmi nozilbyə ǦYRONe Hətto cəj i kəlimən zijod ja bə kam kardə byəni. Təfsir, üsu¬li-figh i.č. elmon sahonədə nyvyštə byə canə kitobonədə heste by barədə, de əgli ijan de nəgli dəlilon, vositon sybut kardə byə. Həmə mysylmonə alimon – šiə bybu, jaən synni – bə ijətiro, bovə kardədən ki, bə ǦYRONi hiccij əlovə kardə byəni. Həmcenin har dyglə tərəfi (synni-šiə) myhəggigon(təhgigbykon, tədgigbykon, otyrnon) təgribən by jekdylə fik omən ki, ǦYRONədə hiccij bə kam kardə byəni. Har 2 grup¬o byə vej kamə odəmon bovə kardejdən ki, ǦYRONo cij bə kam kardə byə, žələvonon syxanonən nominə islamə alimon tərəfo rədd kardə byən.

Ǧyroni təhrif bej iddo bə nav šodə 2 kitob ijan 2 xonəxo byə: İbni Xətib Misri nyvyštə "Əl-furgan fi təhrifil-Guran" kito¬be ki, 1948-nə sorədə nəšr byə. Əl-Əzhər Universiteti vaxtədə yn məsələ səpe egynijə cə kitobi həmə nusxon gyrdə kardəše-məhv kardəše, lakin cəj 1-2 gylə nusxə bə myəjjən xonəxon dast egynijan. Həmcinin, šiə myhəddisonədə gyləjni Hačy Nuri nyvyštə «Fəslül-xitab fi təhrifi kitabi Rəbbil-ərbab» kitob 1870-nə sori cap kardə byə, hežo həminə vaxtədə dərhal Nəčəfi-Əšrəfi elmijjə hovzə šəxsijəton tərəfo bə həšə žə byə, cəj həmə nusxon gyrdə kardə byə məhv kardej barədə fitvo doə byə, can gylə kitobon bəj čəvob šiklədə nyvyštə byə. By kitobi čəvob nyvyštə, cəj nəzəron rədd bykə jolə alimon candi nomi ǧejd karde bəbe:

• Myərrib Tehrani (Šejx Məhmud ibni Əbil-Gasim) (vəfot: 1313-nə h.g) «Kəšfül-irtijab fi ədəmi təhrifil-Kitab» nyvyštəše.
• Əllamə Məhəmməd Hüsejn Šəhristani (vəfot: 1315-nə h.g) «Hifzül-kitabiš-šərif ən šübhətil-gov¬li bit-təhrif» nomədə kitob nyvyštəše, Hačy Nu¬ri¬ "Fəslül-xitab" kitob rədd kardəše.
• Nəčəfi-Əšrəfi elmijjə hövzə myhəggig Əllamə Bəlaǧi (vəfot: 1352-nə h.g) «Təfsiru alair-Rəhman» kitobədə jolə fəsl bə «Fəslül-xitab» kitobi rəddi həsr byə.
• Məkarim Širazi «Ənvarul-üsul» kitobədə ǦYRONi (Gurani-məčidi) təh¬rif nybej həxədə jolə bəhs okardəše, «Fəs¬lül-xitab» kitobədə ǧejd byə bə šubhon čəvob doəše.
• Hačy Nu¬ri (Əllamə Bəlaǧi nyvyštejdə) bə zəjfə rəvajəton is¬ti¬¬nod kardəše. Əv yštən (kitob capo bešə bəpešt) pešmon byə, Nəčəfi-Əšrəf elmijjə hovzə jolə šəxsijəton yn ko bəjo oškoə səhv hisob kardəšone.

“Fəslül-xitab” kitobi nəšr kardə bəpešt bə myəllifi ənə hučumon kardə be ki, oxojədə məčbur be, yštəni mydafijəro gylə risolə (əsər) nyvyštyše. İjo cy Xydo (Allahi) kitobi təhrif nybej isbat kardyše, votyše ki, “cymy syxanonədə ǧələtə səkyšton bəsə omən” Əllamə Sejjid Hibətuddin Šəhristani votejdə: Samirrao byə vaxtonədə Mirza Širazi ə vyrə bə šiə¬on elmu- mərifət (maarif) mərəngo ogordynijəšbe. ,bə kon məčlis dəši, bə Hačy Nuri ijan bəcəj kitobi əlejh fərjod əkəj. Cəj syxanon kali gylon hələ cymy jodədəj.» Hačy Nuri «Fəslül-xitab» kitobədə ǧejd kardə rə¬vajət¬on 3 raviku gyrdə kardəbyə ki, əvon ja əǧydədə nodurust, jaxud dujəvyž, jaən vəzijətyš məlum nybə xonəxonin: Əhməd ibni Mə¬həm¬məd Səjjari əǧydədə xarab, beroə odəmbe. Əli ibni Əh¬məd Kufi dujəvyž, Əbül-Čarudən vəzijətyš məlum nybə, jaxud rədd kardəbyə xonəxoj.

Həmcenin Əhli-Sunnə sihahonədə səhih hesob kardə byə hədisonədə oško bejdə ki, YY xəlifə Omər bin Xəttabi ǦYRONədə "rəčm ajə" bej iddo kardəše. Lakin həminə iddo bə vaxti čo gylə əshabə tərəfo təsdyǧ kardə byəni, bə ǦYRONi daxyl kardə byəni.

Kalikəson tərəfo iddo kardə bejdə ki, guja žygo gyləj ajə byə, əmma cəj hande (tilavət) nəsx byə:

Abdullah ibn-Abbas votejdə: Umər minbərisə nyšte. Myəzzinon sədo byrijə bəpešt bə səpo əšte, bə Allahi šukr-səno karde bədigə votyše: Bəmy nəsibbyə məgalə votejdəm bəšmə. Zynejdəm, gasbuən magym nezbyə. Ki əj sərəso, bəsə dəšo ijan ki əj sənirəseədə tarsedəbu, həlol kardənim bə hic gyləjni dujəvyžətiədə myni gynokor bəgəte.

Həgigətən, Xydo (Allah) Muhəmmədyš (s) həx zynə-vyǧandəše, Bəj kitob nozil kardəše. Allah-təala nozil kardəjonədə gyləjni rəčm ajə be. Əmə handəmone əv, sərəsəmon,bəsə dəšəmon. Allahi Rəsuli (s) rəčm kardəše, əmənən peš Əj rəčm kardəmone.Tarsedəm ki, vaxt bome, insonon byvoton:”Vallahi,əmə Allahi kitobədə, žygoədə Allahi nozil kardə fərzə əməli sərəseədə cy rostə rojku bešun. Rəčm isə Allahi kitobədə həx zynə byə ki, kəxyvandə merd jaən žen zino kardeədə (əgər bymijo dəlil, sybut hestejbu jaən hamilə- dyčonejbu) jaxud cymonədə gyləjni tərəfo etirof bybo) ičro kardə bejdə".

Ǧyroni təhrif nybe həxədə dəlilon

ǦYRON yštən by həxədə votejdə:

إِنَّا نَحْنُ نَزَّلْنَا الذِّکْرَ وَإِنَّا لَهُ لَحَافِظُونَİnna nəhnu nəzzəlnəl-zikrə və inna ləhu ləhafizun

Həgigətən, ǦYRON Əmə nozil kardə. Cəj ogətə-hifz kardə bejən Cəmə ehdədəj.

Čo ajədə votə bejdə:

وَإِنَّهُ لَکِتَابٌ عَزِیزٌ لَا یَأْتِیهِ الْبَاطِلُ مِن بَیْنِ یَدَیْهِ وَلَا مِنْ خَلْفِهِ تَنزِیلٌ مِّنْ حَکِیمٍ حَمِیدٍVə innəhu ləkitabun əzizun la jə`tihil-batilu min bejni jədəjhi və la min xəlfihi tənzilun mən həkimin həmidin

Ym, bešubhə, izzətin ijan məǧlub kardənybə gyləj kitobe, botil hic čurə ro pejdo kardej əzyni bəj- nə peštono, nə vəjo. Cumciko Əv hikmətine ijan bə tarifi lojiǧ byə Allahi tərəfo nozil kardə byə.

Ǧyron mysylmonon huzurədə nyvyštə byə, Cəj ən ǧədimə nusxonən de esətnəjon ije.

14 nəfərisə tosə 400 nəfəri ǧejd kardə byə ǦYRONi katibon (kuttabi vəhj) har gylə ajə nozil beədə dərhal ǧejd əkəjn, əzbər əkəjn əj. Bə devrədə ǦYRONi giraət ən jolə ibadət hesob kardə bejdəbe. Mysylmonon šəvbərúž giraət ijan tilavət kardəbin əj. ǦYRON cy İslomi Əsosinə Ǧanun ijan mysylmonon žimoni ajinbe, bə cəvon žimoni həmə devron nəzarət kardejdəbe. Mysylmonon hisob kardejdən ki, Əgl gəti šiklədə bova kardejdə- votejdə ki, žygo gylə kitobi təhrif karde, bəj ciji əlavə karde- bə kam karde mymkun bej əzyni. İslomi rəvojətonədə ijan imomonku- nəǧyl byə hədisonədə ǦYRONi əsalət, təmoməti ijan təh¬rif kardə nybej həxədə təkidon kardə byən.

Əli (ə) votejdə:

اَنْزَلَ عَلَیْکُمُ الْکِتَابَ تِبْیانً لِکُلِّ شَیْءٍ وَ عَمَّرَ فَیکُمْ نَبِیَّهُ اَزْمانًا حَتَّی اَکْمَلَ لَهُ وَ لَکُمْ فِیمَا اَنْزَلَ مِنْ کِتَابٍ دِینَهُ الَّذِی رَضِیَ لِنَفْسِهِ

Allah-Taala har cij bəjon bykə ǦYRON nozil kardyše ijan bə Pejǧəmbəri bənə šymə umməti arədə anə umur doše ki, de ǦYRONi vositə Yštə dini bošməno komil kardə bybu. “Nəhčül-bəlaǧə” xutbon vejniədə ǦYRONiku sybət okardə byə , əmma hic vyrədə Cəj təhrif kardej barədə kamišijan bybu išarə ni. Bərəks, ǦYRONi komil ijan bitov bej oško bəjon kardə byə.

9-nə imom həzrəti Məhəmməd Təgi gyləj hədisədə bəštə duston gyləjni, čəmati cy həxə rojku bešej barədə ovardejdə-votejdə:

وَ کَانَ مِنْ نَبْذِهِمُ الْکِتَابَ اَنْ اَقَامُوا حُرُوفَهُ وَ حَرَّفُوا حُدُودَهُ

Čəmati i grup bə ǦYRONi (Gurani-məčidi) bigonə byə, cəj kəlimon sərost handejdən, əmma cəj məfhumonv( mənoon) təhrif kardejdən. Bənə bymi čo hədison dijə kardeədə žygo sərəsej bejdə ki, bə ǦYRONi syxanon gynijə byəni, jalinə bə məno təhrifon ro doə byən.

Cijo gyləj myhumə məsələ oško bejdə: əgər kali rə¬vo¬jətonədə təhrifiku syxan okardə byəbuən, məgsəd cəj məno čəhəto təhrif kardə beje, xonəxo yštən raj əsasədə təfsir kardə byə, əmma ibarə ijan kəlimonədə byə təhrif ni.

Čo nəzəro dijə kardeədə Šiə imomonku rəvajəton hestin ki, cy ǦYRONi təhrif kardə nybej ijan bəcəj daima dastnygynijə bej dəlolət kardejdə:

اَعْرِضُوهُمَا عَلَی کِتَابِ اللهِ فَمَا وَافَقَ کِتَابَ اللهِ فَخُذُوهُ وَ مَا خَالَفَ کِتَابَ اللهِ فَرُدُّوهُ

“Cəmə syxanon, rəvajəton rost bej-nybej zynejro, xususən cəvon arədə ziddijət (təzod) vindeədə, əvoni de ǦYRONi tobəto bygətən (mygojisə bykən) De ǦYRONi səpejəndy (bərobər) egynejdəbu səroste, bəj əməl bykən. De ǦYRONi myxolif byəjon va bydən ( dast bykəšən)”.

Sunni ijan šiə səvonon vej vyronədə nəǧl byə "Səgəlejn" hədisədə, Məhəmməd pejǧəmbəri(s) votəše:

اِنِّی تَارِکٌ فِیکُمُ الثَّقَلَیْنِ کِتَابَ اللهِ وَ عِتْرَتِی اَهْلَ بَیْتِی مَا اِنْ تَمَسَّکْتُمْ بِهِمَا لَنْ تَضِلُّوا

“Az šymə arədə (bošməno) 2 gylə gonə, ǧyjmətinə əmonət nojdəm- šejdəm: Xydo (Allahi) Kitob ijən cymy itrət(ǧohum-əǧrəbo). Əgər bəvon dəviton, cymy bəpešt hic vaxt ro dənibəgyžnijon”.

Yn hədisi əsos pegətə Šiəon žygo šynejdən ki:

Yn purməzmunə hədis recinə šiklədə bəmə rosnedə ki, ǦYRON ijan Əhli-bejt insonon ta tosə Gijoməti rúži hidajət bejo vej motəbərə pənohgorə vyrəj. Əgər ǦYRONədə bə təhrifi ro doə bəbəj, bəvədə bo čəmati coknə pənohgorə (nyǧojnə) vyrə bej əzyni? Čəmat zəlolətiku coknə xilos bej (rəxej) əzyni!

Linkon

• Məkarimi Şirazi sayt
• Ğıroni surəon nozil bey sirə (restə)