Mirhejdər Bəšəru
Mirhejdər Bəšəru (22 fevral 1942, Velədi, Lankoni rəjon) — tolyšə šair.
Biogrəfijə
[sərost bykə | kodi sərost karde]Mirhejdər 1942-sori fevralə mangi 22-də rajon Lankoni Velədiədə moəku byə. Lankonədə cok zynejdən əj jolən - rukən. Nuperəson, čyvonon okardəšone cəš - vindəšone ki, Jolə vyžori nezijədə, Universiteti kucə pejədə heste gyləj derzijə dukon. Derzijon dylədə heste bə myštərijon deštə təmizə ko-sənəti xydmət kardə gyləj merd, əv həmən šaire, de šinə ləvzi de məhorəti šeron votejdə bo myštərijon bə tyrki ijən tolyši. Šeir vote-vote bešejdə bə čəmati və, šeir vote-votejən dəro kardejdə myštərijon. Ym šəxs demijən vindejdə 3-4 kəsi koj:
- Bənə šairi bədihon šeron peǧandejdə, oxšejdə xəlqi mənəvijə-millijə rufi.
- Bənə ustodə syxanvərzi de ləzzəti əzbər votejdə šeron- bədihon, təhlil kardejdə, bə rəvoš vardejdə xəlqi ədəbijə-mədənijə səvodi.
- Olət dutejdə bənə ustoə derzi, mandejdə xəlqi sətani xydmətədə.
Iglə syxan, bənə rušinfiki, mynəvvəri šejdə xəlqi navədə! Vej geše Mirhejdəri auditorijən: Ruži har vaxti hestyše mehmon-myštəri; Həm bo olət dute oməkəson, həm šeri həvəskon - bə šeri guš doəkəson, həm ənyvyšton, həm miəllimon, tifangi həmron. Bəsə cajxonəsə, boqisə, məčlisisə ve qojmə vyrəj Mirhejdəri derzixonə! Navko bə tyrki, ısat bə tolyši ve nyvyštejdə Mirhejdər. Kosibəti, xyjzoni huzni səbəbiku (čyvonə baləš šəhid byə!) cap karde zynejdəni yštə kitobi. Yn dard tolyšə šairon həmməj gyləj nyrəsə məgome: Vaxtədə kitob cap karde nyzne! Gyrd hozyje Mirhejdəri šerə kitob, inšaallah, bərəse bəštə by jolə orzujən! Ənyvyšti kitobi beše təsdyg kardeje cəj sənəti, ən jolə šoj-šotkoməje cəj umrədə! Mirhejdəri šeron nəzəri čəlb kardejdən deštə formə, məno-məzmuni. Məlume ki, Tolyši poezija hestyše 3 səvon, əv rijə səjdə3 cəšməo:
- Klassikə ədəbijot, klassikə žanron, əruzə vəzn.
- Myosirə modernə ədəbijot, səbyrə (carpozə) qafijəjnə žanron, sərbəstə šer.
- Šifohijə ədəbijot, ašyqə šeri žanron, hyčə vəzn.
Mirhejdər ve mejl kardejdə bə ymružnəni modernə ədəbijoti, hənijən ve bə šifohijə ədəbijoti, məxsusən bə tolyši xəlqijə žanron. Cicən nyvyštejdəbu, həmməj hyčə vəznədən. Šairi šeron fərqinə šiklədən: “Tolyšə kinə” (2003), “Neciəvoni” ( 2002) nəqorətinə həšthyčəjn, “Bəmy “ne” məvot” (peqandəj) (2004), “Bəlarze”(coli) (2002) jonzəhyčəjnin... “Tolyšə kinə” šerədə har həšthyčəjnə cosətri bəpeštə omejdə cohyčəjnə cosətrə poə. Bəndon təmom kardejdən ijəndy, gətə bejdə ritm-ahəng, nəqorəton terərestə bejdən bənə mahne, bənə himni. Məsələn:
Ty rušnə honi cəšməš,
Bənə sijo kižə handəš.
Lap čejraniš, rojsə mandəš,
Məkyšt myni, tolyšə kinə.
Həm ranginiš,
Həm sanginiš,
Həm vanginiš,
Tolyšə kinə.
(Ritm, ahəng, hyčə sərost bejro by šerədə “tolyšə kinə” - votə byənine “tolyšə kinə” šiklədə -A.B.) Ejzən həmonə formədə nyvyštə byə “Neciəvoni” šerən, intasi ijo har cosətri bəpeštə tikror bejdə dymisrojnə nəqorət. Məsələn:
Gərop nəvdə dasə-dasə,
Mirhejdəri tifang pojsə.
Seglə-coglə gəropə sə
Eqandyše bəsə rojsə.
Məvot ki, myv žəj hosone,
Neciəvoni čon osone.
Žogo šerə formon nišo dojdən ki, šairi təb (ilhom, ruf) bəhrə səjdə tolyši folkloriku. Mirhejdəri niše žəgo šer ki, nybuše ritmi, ahəngi tənzimbykə rədif, hətto nəqorətyš. Məvuži, šair syftə zumzumə kardejdə nəqmə-mahne ritmi (avazi), bə avazi kuti pehandejdə syxanon (sətron). Mirhejdər by mənoədə bəstəvon-šaire, cəj šeronədə oško hiss karde bejdə tolyšə xəlqi musiqijə avazon. Žogo holi myšohidə kardə bejdə čo tolyšə šairon nyvyštəjonədən. Məsələn, žijo doə byə dy bənd šeri handeədə vindejdəmon ki, tolyšə folkloriku nəšət səjdən har dyglə šerə poə:
Voan vojdə mutə-mutə,
Šedəmon de lejnə putə.
Myv pəredə gitə-gitə,
Neciəvonon hani gətə...
Voan vojdə mutə-mutə.
Sipi bedə butə-butə,
Həsən šedə hutə-hutə,
Qyjə kološ i poə sutə.
Mirhejdər cə hərəbaxtə šaironədəj ki, myvzu yštən pəjdo kardejdə əj. Mehibbətiku, xəlqi žimoniku, inə təbiətiku, tifangəvonətiku... nyvyšteədə, si bejdəni šair ymoni təsvir-tərənnum kardejku. Maštone bə Kaspi dyjoku pemə Həši təmšo kardə Mirhejdər yštə təbi (ilhomi) əxz kardejdə inə təbiəti yštəniku. Yštə colijonədə (ruboijonədə) omejdə by fəlsəfijə qynoəton:
Kəfənə šəjədə andom bəlarze.
Dyl dyli bygəto, bandon bəlarze.
Ki cy piəj arədə syxan bəkarde,
Zyvonyš lol bəbe, dandon bəlarze.
Mirhejdəri bə dast səjdə qysdoqə, sojə poezijə əhandon dyli, handəkəsi pijejdəše ižən bahandy, məsəkəsi pijejdəše ižən byməsy... Šairi šeron əzbər zynə, ružnomonədə təbliq kardə doktor Barat Gasymov nyvyštejdə: “ ...Ilahi, yn syxanon cənədə səmimi, sofə, mehrinə syxanonin! Mirhejdər bə tolyši šer handeədə, məvuži, bylbyl bedə, čəh-čəh žəjdə. Cəj šinə sədo žoqobyzyn gyləj rušinə, təmizə ov bedə, cy honi cəšməku ru bedə, sərin-sərini emedə, šedə... Cəj šinə kəlimon cəmə sutə dyli səj xəbədo kardedən. Žoqobyzyn cy kavujə əvəsori bandi kəmədə yštə pəson vidi kardə cobani haftbandiku gyləj šinə musiqi avaz pardə-pardə omedə – nyštedə bə cəmə dyli dylə, əməni məst kardedə... Gyləjən recyinə tolyšə kinə cy tovuzə kižə qəšəngə avšumə olətədə, bandi sədə yštə rangirisinə məxmərə kəšonyš okardə bə osmon. Cy əvəsori Həši zəminə šəfəqon vəngoədə viriski-viriski doj-doj pərvoz kardeš piedə. Šairən de gyləj məftunə dyli bəj šer peqandedə...” Dyl okardejdə Mirhejdəri šeronədə byə sənətkoəti. Məsələn, silsilə təškil kardejdən “Tolyšə kinə” šerədə byə epiteton: Šair tolyšə kinə ga de “rušinə honi cəšmə”, ga de “sijo kižə”, ga de “čejrani” myqojisə kardejdə. Ym recinə kinə: “cordə sinə Ovšume”, “məxməre”, “avšume”, “vyləsəj, dyləsəj, xoləsəj”, bo ašyqi “tovystone, həm zymystone, cəj šinə čone”, ym kinə “otəše, angyə cəše, dyli bəše”, əv “dyli bəfo, sinə səfo, dardi dəvoj”:
Cordə šəvə Ovšumiš ty,
Məxməriš ty, avšumiš ty,
Az ašyqim ənčəx bəty,
Məkyšt myni, tolyšə kinə.
Həm vyləsəš,
Həm dyləsəš,
Həm xoləsəš,
Tolyšə kinə.
Jaxud “Bəmy “ne” məvot” šerədə byə bədiijə təjinon təmom kardejdən lirikə obrazi portreti: “Dylyš - otəši mutə, šeryš - dyli sutə, orzujonyš - qəlbi votəj”. Šairi təsvir kardə məšuqə “gəv - pustə, lybut - badəm, bəvon- dy šəvə Ovšumin”:
Dylym tyni pieku mutəje votdəm,
Šeronym ci dyli sutəje votdəm,
Yn orzujon qəlbi votəje votdəm,
Ca bykə bəštə sə, bəmi “ne” məvot.
Az yštən dajnə bəm, tynən punhon bəš,
Həši dimiš, sijo bəviš, sijo cəš.
Ysət tynən vevə, azən ki, vindəš...
Ca bykə bəštə sə, bəmy “ne” məvot.
“Neciəvoni” šerədə kəšə byən bini cənədə təbiijə təsviron, realə mənzəron, bədiijə tablon! Ijo syxan məvuži haftrang, koqəz kətonə parcə, qələm rəssami fyrcəje: Mirhejdər məvuži šer nyvyštejdəni, šəkil kəšejdə:
Myrdovišon pešandə čəv,
Sipiə avə, Ovšumə šəv,
Zəngələguš ehaštə bəv,
Syxanən hic gətdəni gəv...
Punhon byəmon seləpujsə,
Cyngyr nəvdə ha ovisə...
Məxməre lap cy myvi sə,
Šəvmon žəj ki, əmə bə sə!
Məvot ki, myv žəj hosone,
Neciəvoni čon osone...
Vejin Mirhejdəri mətbu (cap byə) əsəronyš: ružnomə “Azad təfəkkür”, “Aškarlyg”, “Bizim era”, “Vičdanyn səsi”, “Lənkəran”, “Prizma”, “Respublikanyn həjaty”, “Talyšski vestnik”, “Tolyši sədo”, “Šəvnyšt”ədə dərč kardə byə cəj šeron, žurnal “Məšəl”ədə hikojəš. Mirhejdəri šeron haj gyləj vylə cangən ki, odəmi pijejdəše hežo bahandy yn šeron, ižən bahandy. Ən cokiš, esə boj, myəllifi yštəniku məseje yn šeron.
Ədəbijot
[sərost bykə | kodi sərost karde]- 1)A. Bajrami “Bəxt nəvedəm”, Boku. 2005, s. 60.
- 2)“Talyšski vestnik”, janvar-fevral, 2003.
- 3)“Tolyši sədo”, № 4(57), aprel. 2002.
- 4)“Šəvnyšt”. № 2, aprel. 2006