Mir Mystəfo xan Tolyši
Mir Mystəfo xan Tolyši (1747 sor, Xəxərton, Tolyšə xanəti — 26 ijul 1814 Lankon, Tolyšə xanəti) (bə urusi Mir Mustafa-xan Talışinskiй) — ce Tolyšə xanəti seminə xan, urusə imperatorə ləšǧəri general-lejtenant.
Biogrəfijə[sərost bykə | kodi sərost karde]
Mir Mystəfo xan Tolyši xanəti (boni) Sijoəli xani zoəje.
Cəj təvəludi barədə bəməku sərostə zynemon ni. "Əxbərnomə" hande bəpešt vote bəbe ki, Mir Mystəfo xan 1747 sorədə Lankonədə bə dynjo omə. Mir Mystəfo xani hykmruməti hingomədə Tolyši xanəti ve jol bəbe. Mir Mystəfo yštə pə sijosəti dumoš doə. Cəj pə Tolyši pojtaxt Ostoroku be Lankon kuc kardəšbe. jola ijen gədə vižor Sijoəli xani vaxtədə bə.Majak ijən Lankoni ǧalə cəj vaxtədə dutə bə.
Tolyšə balon Sijoəli xani (vəsaiti) hesobi Ironədə, Irogədə ijən Bombejədə (təhsil) səjdəbin. Mir Mystəfo xan ištə pə ro dəvom kardabe. Yštə pə vaxtədə beə ǧošuni soj ve kardabe. Xanəti saroj bə dyjo kəno vardažbe. Əsos strateži zamin beə Tolyšə xanəti gəte piə dy Ironi šahon čang kardabe. Mir Mystəfo xani hakimijəti vaxtədə se kərə Aǧa Məhəmməd šoh gačar (1779-1797), se kərə Fətəli šoh (Bobo šoh) gačari Tolyšə xanəti hučum kardažbe. Əmo har dy gyla šohi hucumi Mir Mystəfo xani dasgirəti nəticədə dəboxtə be.
Mir Mustafo xani torixədə iminə jola ǧələbə gəzvinədə bino bə.
Gilani zəminon Sijoəli vaxtədə ta Mir Mystəfo xani vaxti Tolyši (tabe) be. Šajət giloni išgol kardə gačaron əvrə Ironi (tərkib) əlovə kardin. Bymi ǧejzin bə Mir Mystəfo xan giloni gacaoroku dumo seyro dy tolyšonədə beə 3 həzo ǧošuni Ironi hucum karde ijən gəzvinədə gačari gošuni dim be dim omedə. Im čangədə Tolyšon nušo doə šucaət, ijən Mir Mystəfo xani pandə fənd gačari (ordu) pərən-pərən kardə ijən Mir Mystəfo xan həmən čangədə šoh gočori (orduon) ǧalib omedə. Ǧələbədə šo beə Mir Mystəfo xan gačaron pojtəx Tehroni gəte pidə ijən ǧošuni bə Tehroni tərəf bardedə. Im xəbə səy Aǧa Məhəmməd šoh Tolyši (ordu) nav səjro 7 həzo ǧošuni Mir Mystəfo xani ǧošuni səpe viǧandə.Ironi ǧošun veən bybu Mir Mystəfo xani dəboxte zindanin. Pešo varda gəp žəmoni Mir Mystəfo xan Išta (ordu) Ironiku bekardə, Aǧa Məhəmməd šoh gačarən ǧiloni Tolyši zemin be ǧebul karda.
Ym dəboxtə pešo Aǧa Məhəmməd šoh gačar Mir Mustfa xani nyvyšte namede, dəj i be, čo xanəti išǧol karde, Ironi (tərkib) əlavə karde təklif kardə. Mir Mystəfo xan ym teklifi rədd kardə. Aǧa Məhəmməd ym petymeku ve ǧejzin bedə ijən Tolyši hucum karda. Əmo ižən Mir Mystəfo xan ǧalib omedə. šayət ǧačar ym dəboxtəku sust bedəni, yštə (ordu) soy ruž bə ruž ve kardə. Ymi zynə Mir Mystəfo xan Uruson mejl kardə ijən 1795 nə sorədə yštə boə Kərbəlaji Əsədulla Urusijə imperatrica tuni viǧandə. Kərbəlaji Əsədulla dy imperatricə gəp žəmon cok dəvardə, hətta Imperatricə Mir Mystəfo xani Urusi (hərbi rutbə) beə general-major (rutbə) ijən cəj rutbə oləton, čo əšjon dojda. Tolyši xanəti Ironiku (ǧorumag) ro Urusijə yštə hərbi guvvon bə Tolyš viǧandə.
1796-nə sor 17 nojabrədə Iekaterina vefat karda. Cəj zoə 2-nə pavel cəj vyra bešedə. Əv Fransa ku omə xeto hiss karda, Tolyšiku yštə ǧošunon dumo vankarda. 1797 sorədə Aǧa Məhəmməd šoh ijən Tolyši hucum karda ijən dəboxtedə.
Mir Mystəfo xan mustəgil sijosət oko doj həši kardabe. Əv pidanišbe ki, Tolyšə xanəti nə gačaron nəən Uruson tərkibədə bybu.
Aǧa Məhəmməd šoh gačar 1797-nə sor 4-ijuli sui-gəsd nətičədə mardə. Ironədə hikmruəti Aga Məhəmməd šohi boə zoə Baba xan nomi čər beə Fətəli šoh omedə. 1809-nə sor 16 sentjabrədə 11 həzo ǧošun Fətəli šohi əmri Tolyši hučum kardə. Im hučumi navədə xəbə beə Mir Mystəfo xan 3 hezo xyjzon, ijən ištə xyjzoni sentijabri 1-ədə Lankoni Sara ada kuc karda. Təjli zaminədə dy ǧyla jola ǧošun, Tolyš-gacar ǧošuni dy jəndy čang karda ižən Mir Mystəfo xani ǧošun ǧalib omedə.