Tolyšə teətr

Tolyšə teətr — tolyšə mədənijəti sahəje, kom tolyšə zyvonədə səhnə nəčiməsənəti nišon kardejdə.

Taryx

1930-nə soronədə xəjli ko kardə byə bo tolyšə xəlǧi ozavzijero. Besəvodəti ləǧv kardejro tolyšon dylədə 1928 sorədə latynə grafikə bynovrədə tolyšə zyvoni əlifbo soxtə be. By dovrədə tolyšə zyvonədə məktəbon okardə byəbin, Lankonədə Tolyšə pedəgoži texnikum təškil kardə byəbe. Tolyšə məktəbonədə tosə 6-nə sinifi bo notəmomə mijonə təhsili dərskitobon nyvyštə byəbin. 1920-nə soron oxoj tolyšə zyvonədə kitobon nəšr karde cəmisə noə be, cy Boku «Azernəšr» nəšrədə, tolyšə teətr soxtə byəbe.

Tolyšə teətri soxte cy Lankoni rəjoni iminə kotibi Bekəǧə Mirsalajevi jolə orzu be ijən əv bo əcəj obe ve dast-pocə kardyše.

14 fevral 1935 sorədə Lankonədə «Tolyšə koəkə-kolxozə teətr» obəj. Tolyšə teətri obe ružədə «Syə Tolyš» ružnomədə cy Mirsalajevi de «I gylən ǧələbə» nomi məktub cap kardə byəbe. Əv «Tolyšə teətri» obe tolyšə xəlǧi ǧələbə hisob kardejdəbe ijən təxmin kardejdəbe ki teətr bəpe tolyšə folklori gyrdə karde mərəngo bybu. Teətr de ičlosi obəj, končo elon kardə be ki bə Tolyšə koəkə-kolxozə teətr cy Čəfər Čəbbarly nom doə bejdə ijən təšəkkuron bəpeštə əcəj «Almas» pjes nišon kardə be. Teətri repertuarədə cy Čəfər Čəbbarly, M.F. Axundovi, Mirzə Čamalovi, Husejn Čavidi əsəron bin.

30 mart ǧurultaj vang kardə be končo tolyšə aktiviston, rušinfikon ištirok kardyšone. Ǧurultaj əsosə nətičə əv be ki elon kardyšone ki bo teətri səhnə bə tolyši əsəron nyvyšte lozime ijən cy tyrkiku bə tolyši kyrtə əsəron pegordynije. Ym ǧurultaj ve əhmijətinə rolyš be tolyšə teətri taryxədə. Ǧurultaj ym mə.sədonyš vədə noj: 1.) Vyšnijə komitə bəpe bə tolyši pegordynijə «Otəši kinə» pjesi dijə bykə. 2.) Tolyšon žimoni barədə kyrtə əsəron nyvyštejro konkurs elon karde. Iminə vyrə gətəkəsi baxšə 500 mənot, bəs dyminə vyrə 300 mənot. Konkursi oxoj 1935 sori ijulə mangədə. 3.) Tolyšə kadron čəlb karde bə teətr cy Pedəgoži texnikumiku ijən məktəbonku. 4.) Čyvonon bə Boku teətrə texniku vyǧande bo təhsil səjro. 5.) Lankonədə Ənyvyšton Ittifoǧi ǧysmi təškil karde. 6.) Teətrədə folklorə dərnəki təškil karde. Ižən Boku koəkə teətr «Tolyšə koəkə-kolxozə teətri» bə yštə posibonəti pegəte dəspardəšonbe, bəj mali ijən texniki dastək karde. Ǧurultaj bəpeštə cy Bokuku teətron rəjrə bino kardyšone ome bə Lankon ijən yetə təčrubə pevylo karde.

Aprelədə omə ǧurultajədə bo səhnə bə tolyši pegordynijə cy «Syə Tolyši» koəkə M.A. Gulijevi tərəfiku Aǧasalimi Manafly «Otəši kinə» əsəri ǧəbul kardyšone. Pešo tolyšə zyvonədə pjes bə teətr vyǧandə be.

Predstavleniя na azerbaйdjanskom яzıke prodoljilisь i teatr ezdil po derevnяm. 16 iюnя 1935 qoda «Talışskiй raboçe-kolxoznıй teatr» bıl v derevne Şuruk, 17 çisla v derevne Mamusta. Narodu oçenь ponravilsя teatr. 16 iюlя v derevne Boladi, 18 çisla v derevne Qarmatuk pokazıvali pьesu «Almas». A 25 sentяbrя bıli v derevne Xolmili i zdesь na prosmotr sobralosь 450 çelovek.

5 noяbrя 1935 qoda «Talışskiй raboçe-kolxoznıй teatr» Lenkorani otkrıl svoй zimniй sezon s pьesı na talışskom яzıke «Otəşi kinə» («Əlovə kinə»). Xudojestvennoe oformlenie delal xudojnik Djalil Mamedov, a rejissёrom stal Ş. İbraqimov. Pokaz pьesı bıl vajnım sobıtiem. Talışi vpervıe na svoёm rodnom talışskom яzıke moqli smotretь professionalьnıe teatralьnıe predstavleniя. V posleduющie qodı mnoqie proizvedeniя bıli perevedenı na talışskiй яzık i postavlenı na sцene. Pri эtom takje stavilisь i ispolnяlisь obrazцı talışskoй kulьturı i folьklora.

Pervım direktorom «Talışskoqo teatra» bıl Quseйn Atakişiev, osnovatelь i rukovoditelь qazetı «Djanlı».

Posle plenuma ЦK, sostoяvşeqosя 6 iюnя 1937 qoda, nakanune XIII sъezda Kompartii Azerbaйdjana, qde obsujdalsя vopros o soderjanii predstoящeqo otçeta ЦK sъezdu v çisle druqix bıl zatronut vopros ob oçiщenii azerbaйdjanskoqo яzıka. Odin iz uçastnikov obsujdeniя zaqovoril o neobxodimosti «oçiщeniя tatskoqo яzıka». Na çto Mirdjafar Baqirov skazal — «Я dumaю, pora pereйti ot tatskoqo, kurdskoqo, talışskoqo яzıkov k azerbaйdjanskomu яzıku. Narkompros doljen proяvitь iniцiativu, vse oni azerbaйdjanцı».

Posle dannoqo plenuma bılo prinяto reşenie ob otxode ot obuçeniя na inıx яzıkax i perexoda na azerbaйdjanskiй яzık. K 1936—1938 qodam talışskaя intelliqenцiя bıla podverqnuta repressiяm, talışskie şkolı, teatr i pedaqoqiçeskiй texnikum zakrıtı, izdanie kniq i qazet prekraщeno.

28 maя 1990 qoda v Lenkoranskom Qosudarstvennom Dramatiçeskom teatre imeni Nadjaf beka Vezirova na talışskom яzıke bılo vıpuщeno odno predstavlenie. Nazvanie bılo takim: «Bıbəməmon, ya bısırəmon» («Poplaçem ili posmeёmsя»). V predstavlenii bıli pokazanı smeşnıe situaцii iz jizni vostoçnıx şutnikov Mollı Nasreddina i Baxlulu Danende. Predstavlenie эto postavil rejisser Baba Rzaev. Nad tekstom na talışskom яzıke rabotal Fikrat İsmailov. O predstavlenii bılo soobщeno v Lenkoranskoй qazete «Leninçi».

V 2017 qodu narodnıй teatr sela Kakalos imeni M.Şaxriяra, orqanizovannıй artistami, rabotaющimi v «Dome narodnoqo tvorçestva» sela Kakalos, Astarinskoqo raйona, podqotovil operettu Uzeira Qadjibekova «Arşin mal alan» na talışskom яzıke. V spektakle dialoqi vsex personajeй postavlenı na talışskom яzıke, a pesni poюtsя na azerbaйdjanskom, kak i v spektakle. Narodnıй teatr imeni Şaxriяra deйstvuet s 1976 qoda kak dramkrujok pri Dome kulьturı sela Kakalos.