Ələkrəm Hummətov

Сe Vikipediá
Ələkrəm Hummətov
Movardə tarix 28 Oktyabr 1948(1948-10-28)
Movardə zəmin
Mardə tarix 22 Dekabr 2022(2022-12-22) (74 sinədə)
Dəkandə vyrə
Šəhrvandəti
Commons Commons

Ələkrəm Hummətov (28 okjəbr 1948 sor, Haləbyn di, Liki rəjon, Azərbojčon SSR — 22 dekabr 2022 sor, Niderland) — tolyšə sərvoz ijən sijosəti xodim, 1992—1993 soronədə ce Azərbojčoni mydofijə naziri myovin. 1993 sorədə ce Tolyš-Myǧonə Muxtarə Respublikə prezident. Azərbojčoni millijə ləšǧəri polkovnik. Ce 2004 soriku Niderlandədə myhočirətədə žijdəbe, myhočirə Tolyš-Myǧonə Muxtarə Respublikə hukməti prezident be[1].

Biografijə[sərost bykə | kodi sərost karde]

Iminə soron[sərost bykə | kodi sərost karde]

Hummətov Ələkrəm Ələkpəri zoə 28 oktjəbri 1948 sorədə Haləbyn dijədə bə dynjo omə. Azərbojčoni politexnikə instituti oryxniše, pešo Lankonədə avtotransportə širkətədə mudiri myovin ko kardəše[2]. 1975 sorədə bə komunistə partijə ǧəbul bedə.

Ce Azərbojčoni Xəlǧə Čəbhə (AXČ) banijondə be, ce čəbhə idorə uzvonədə be. De əcəj votə bə Lankoni AXČ program dəǧandə byəbe tezis bə tolyšon 7 gylə kompakt žijə rəjonon muxtarijət doj. 1990 sorədə kejnə Sovet vəjnə təsəvəsə be, 11 janvarədə əv Lankon šəhəri sədr be ijən10 ruži dylədə ce šəhəri jol mande. 1990 sori avgustə mangiku tosə dekabrə mangi 1991 sori ce Sosial-demokratijə partijə uzv be[2].

1992 sorədə Lacin sovet marzi divizijə moli əsosədə Hummətov bataljon soxtyše, rəsmi bəj Gejtəpə bataljon votedəbin (əv hežo bənə Lacini ijən Lankoni bataljon zynejdəbin), Hummətov ym bataljoni rəhbərəti kardejdəbe ijən de polkovniki rytbə Ǧərəboǧi čangədə ištirok kardyše. 1992 sori oxojədə ijən 1993 sori binoədə ce mydofijə naziri Rəhim Gazijevi myovin be čangi hozyəti sahədə.

Tolyš-Myǧonə Muxtarə Respublikə[sərost bykə | kodi sərost karde]

1993 sori ijunə mangədə sijosijə ryxnə egynedə, polkovnik Surət Husejnov Gənčəku de ləšǧəri bə Boku hučum kardəbe. Azərbojčoni Xəlǧə Čəbhədə pantyrkəti vindejədə Ə.Hummətov ce AXČ-ku bešedə, cəvon sijosəti millətpərəstəti hisob kardejdə. Pešo Lankonədə AXČ əlejh miting soxtejdə, əmma məčbur bejdə bə bandon vite. Pešo əv dastək pəjdo kardyše ce № 704 brigadə jolonku kom Lankonədə vyrəbəvyrə kardə byəbe. Nətičədə de sərvozon ičo šəhri Šurə 15 ijunədə 1993 sorədə Hummətovi bənə šəhəri joli vyžniše.

21 ijun 1993 sorədə 704-minə brigadə jolon (brigadə sərdor Mikajyl Hačyjev) bə ǧəror bešin ki «Bə xəlǧi ovarde», končo votedəbin ki respublikədə ysətnə typəjnə bədə holədə behukmətəti nətičədə ijən iǧtisodijə xərobətijədə, brigadə bə yštə gi gətejdə ce Azərbajčani haft gylə rəjoni xəlǧi bexətoəti təmin karde — (Ostoro, Lankon, Lerik, Vərgədiz, Masalu, Čəliləbad, Biləsyvo) ijən Tolyš-Myǧonə Muxtarə Respublikə (TMMR) soxte elon kardejdə. Ə.Hummətov esə sənədyš buminə TV-ədə handyše[3].

Hummətov ce muxtarijəti prezident be holədə ce haft gylə rəjonon mudirijəton jolon təjin kardyše ijən 7 avgustədə Milli Məčlis (ce muxtarijəti təsisəkə jyǧnəǧ) vang kardyše.

7 avgustədə ce TMMT Milli Məčlisi jyǧnəǧ obəj, əv ǧəbul kardyše Tolyš-Myǧonə Muxtarə Respublikə soxte[4]. Milli Məčlisi jyǧnəǧədə ce muxtarijəti prezident Ə.Hummətov vyžnijə be, ce Milli Məčlisi nujə sədr vyžnijə be (Fəxrəddin Əbbasov) ijən ce Naziron Kabineti sədri (Rakif Hočəjev), ijən hažygo konstitusijə ǧanun ǧəbul kardə byəbe, təsis kardə byəbin: himn, parcəm ijən čo ce muxtarə respublikə atributon.

Ələkrəm Hummətov tələb kardyše ki prezidenti vyrədə mandə Hejdər Əlijev bešu ijən ogardo kanə prezident Ajaz Mutalibov, ijən bo sərnaziri Surət Husejnovi hovužə səlohijət doə bybu[5]. Ce Hummətovi de Əlijevi dy gylə vindemon (10 ijənədə, 12 ijulədə) hic nətičəšon nybe: Hummətov muxtarijəti ləǧv karde rozi nybe, — Əlijevə muxtarijəti ǧəbul nykardyše.

23 avgustədə Əlijev TV-ədə bešedə ijən ǧəsto bo tolyšə əholi votejdə ki bydə əvon TMMR əlejh bešun. Həminə ružədə ce šəhəri ičroijə komitə bina vədə končo ce muxtarijəti hakimijət mandə be odəmon dastə gyrdə be, bə dastədə tyrkə millətpərəston partijəku odəmon bin, hežo ce Azərbojčoni Xəlǧə Čəbhəku ijən «Musavət»[3]. Ym dastə bə ičroijə komitə dəšin, əmma əv təjli be. Hummətov ce 704-minə brigadə štabədə be. Həminə ǧəsto vyǧandə byə dastə hic tolyšən nybin, vejni ce čo zəminonku vyǧandə byə odəmon bin, pešo əvon bə brigadə mandə sərvozə hissəšon hučum karde, əmma ce 704-nə brigadəku sərvozon gullə nyžəšone, əmma rəsmijə versijədə 3 kəs marde, oxojədə məhkəmədə ym kyštə odəmon bə sərvozon gi noj nyzynəšone.

24 avgustədə Boku bə Tolyš ləškəg vyǧandyše ijən TMMRi ləǧv kardyše, kali idəmonyšon kyšte, əmandəjon bə zindon šodoj.

Zindon ijən ozod be[sərost bykə | kodi sərost karde]

Ələkrəm Hummətov 9 dekabri 1993 sorədə həbs kardə be, əmma i sor bəpeštə zynəše cəjo vite. Pešo Hummətovi gətyšone əcəj kədə 7 avgusti 1995 sori. Həminə sorədə de TMMRi ko 31 kəs həbs kardyšone, vejni ce 704-minə brigadə sərvozon. Bo əvon čurbəčurə myddətšon doj 9 mangiku tosə 2 sori. Ce Hummətovi dy gylə byvən həbs kardyšone — Nərimani ijən Fərmani, bə «kišvəri činojətkori nijon karde» gornə. Ce Ələkrəmi žen xəjli vaxt həbs kardejku nijon bedəbe. Bə Hummətovi 12 sinnədə zoə polisədə čəzo dojdəbin, əcəj daston de pəpruzi sutvonedəbin[6].

Lankonədə mitingon bino bin bə Hummətovi ijən əcəj tərəfdoron dastək, əvon tələb kardejdəbin: Hummətovi ijən tolyšə šairi Əli Nasiri ozod karde, ijən həmmə ki bə TMMR səbəb həbs kardə byəbe ozod karde, «Tolyšə partijə» (5 həzo odəm bəvədə partijə uzv be) dumo nysəhəte, ijən tolyšə məholədə bə dave odəmon barde oryxnije (mobilizasijə oryxnije)[7].

1996 sori fevralə mangədə tribunal Hummətovi bə marde čəzo ǧəroryš bekarde, əmma dy sor bəpeštə ǧəror bə daimi zindonədə mande əvəz kardyšone[8].

Zindoniku Hummətov bə Avropə Šurə nyvyštəbe[9]:

Hicki Azərbojčonədə (…) porsedəni: de kom səbəbon ce 1,5 millionə tolyšə xəlǧi tələb kardə ce Azərbojčoni dylədə muxtarijət de sulhi, de ǧanuni bəpe bənə separatizmi vində bybu, bənə Azərbojčoni poə karde hisob bybu, ižən az de cymy tərəfdoron ce xəlǧi dešmen elon kardə bybun?! (…) Ymruž Azərbojčonədə hic gylə tolyš de sijosəti məšǧul be mymkunotyš ni, əv həxyš ni sijosijə partijə ijən čo sijosijə təškiloton soxte, sijosijə ružnomə cap karde, bə syxani ozodi, mətbuoti, jyǧnəǧon, demostrasijon ijən mitingon dəvonije!

2003 sorədə məhkəmə bə Hummətovi 15 sor doše, Avropə Šurədə norozi bin[10]. Vejni vaxti Hummətov zindonədə čojlinə kamerədə mandəbe, ijən 2001 sori iglə čjlinə kamerədə. Zindonədə əv xəjli noxəši ǧəzənč kardyše, sil noxəši, əcəj vejni dandonon egynijəbin[11].

3 sentjəbr 2004 sorədə Hummətov de Ilham Əlijevi hykmi beše zindono, ce Azərbojčoni šəhrvandətiku məhrum kardə be ijən bə Holland vyǧandə byəbe končo əcəj xyjzon žijedəbe. Votejdən ki əcəj bekarde ce Hollandi hukuməti bə Azərbojčoni təsiriku be[12]. Bešeku əv Haagədə žijedəbe ijən ce «Tolyšə millijə lyvemoni» jol be.

15 ijul 2018 sorədə čyvonə aktiviston dastə de Aləkrəm Hummətovi ičo ce Tolyš-Myǧonə Muxtarə Respublikə hukmət myhočirətədə soxtyšone. Hukmət ce tolyšon tərəfi nišon doj gornə bə čurbəčurə bejnəlxəlǧə təškiloton, kišvəron, dynjo mydofijə kardə təškiloton məktubon ijən ərizon vyǧandejdə. Bə Azərbojčonə hukməti hele kardejdə ki bydə tolyšon diskriminasijə oryxnon, tələb kardejdə ki bydə tolyšə zyvoni dərson məktəbonədə bybun, ijən bydə tolyšən yštə kišvərədə byzynon bo žimoniro pul ǧəzənč karde, ijən məčbur nybun bə čo kišvəron še. Ce TMMR hukməti həmmə naziron myhočirədə žijedən, nymunə Hollandədə[1].

Ələkrəm Hummətov bə rəhmət še 22 dekabrədə 2022 sorədə Holland kišvərədə.

Avropə məhkəmədə Hummətovi ko[sərost bykə | kodi sərost karde]

Hollandijədə Hummətov Azərbojčoni səpe šikat nyvyštyše bə Avropə odəmon həxon məhkəmə. 29 nojəbrədə 2007 sorədə məhkəmə ǧəror bekardyše ki bydə Azərbojčon bə Hummətovi 12 həzo avro bənə əxloǧi zərər ijən 2090 avro dəvonijə xarčon gornə[13].

Səvonon[sərost bykə | kodi sərost karde]

  1. ↑ 1.0 1.1 Regering in ballingschap ondersteunt strijd in Azerbeidzjan. // Vluchtelingen Dag krant. — Niderland, 20.06.2019. — S. 4.
  2. ↑ 2.0 2.1 QUMBATOV (Qummatov) Alikram - BD "Labirint"
  3. ↑ 3.0 3.1 Mixail Jiroxov. Meç i oqonь Karabaxa. Xronika neznamenitoй voйnı. 1988—1994. — Moskva: Цentrpoliqraf, 2012. — P. 24. — 304 p. — ISBN 978-5-227-03227-0.
  4. ↑ Şnirelьman V. A. Voйnı pamяti: mifı, identiçnostь i politika v Zakavkazьe / Reцenzent: L. B. Alaev. — M.: Akademkniqa, 2003. — S. 118. — 592 s. — 2000 эkz. — ISBN 5-94628-118-6.
  5. ↑ Qeйdar Aliev vıstupil za uluçşenie otnoşeniй s Rossieй
  6. ↑ Delo Talış-Muqanskoй Avtonomii//Politiçeskie presledovaniя. V kakoe nasledstvo vstupili stranı bıvşeqo SSSR?
  7. ↑ Straniцı noveйşeй istorii Talışeй. TALIŞSKAЯ MUQANSKAЯ RESPUBLİKA: NAÇALO İ KONEЦ
  8. ↑ https://web.archive.org/web/20200923005101/http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/2733283.stm
  9. ↑ Zaяvlenie prezidenta TMAR. Qazeta «Tolış», № 6, iюlь 2002. Цit. po: Эduard Abramяn. Zapreщennıй vopros v Azerbaйdjane
  10. ↑ REZOLЮЦİЯ 1359 (2004) 1 O politiçeskix zaklюçennıx v Azerbaйdjane
  11. ↑ Rezko uxudşilosь zdorovьe azerbaйdjanskoqo politiçeskoqo zaklюçennoqo Aliakrama Qummatova
  12. ↑ Alikrama Qummatova zastavili otkazatьsя ot qrajdanstva Azerbaйdjana
  13. ↑ Reşenie ESPÇ po delu № 9852/03; 13413/04
Səvon "https://tly.wikipedia.org/w/index.php?title=Ələkrəm_Hummətov&oldid=82145"